Ζάκυνθος: Η αλλεργιογόνος χλωρίδα της και η αλλεργία στην Ελιά
|
| Σούλης Ιωάννης |
| Ωτορινολαρυγγολόγος, Ζάκυνθος |
|
| Γκέλης Ν. Δημήτριος [Δρ] |
| Ιατρός, ΩΡΛ, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ΩΡΛ Αλλεργία. Φλάμπουρο Λουτρακίου Κορινθίας, 2744023768, τηλ. 6944280764, mail:pharmage@otenet.gr, http://www.gelis.gr |
To καταπράσινη Ζάκυνθος έχει πλουσιότατη χλωρίδα εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης της και τις ειδικές κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί. Η χλωρίδα της Ζακύνθου περιέχει και φυτά με σημαντική κλινική αλλεργιολογική σημασία.
Τα αλλεργιογόνα φυτά, κατά την εποχή της ανθοφορίας τους την άνοιξη εκπέμπουν στην ατμόσφαιρα γυρεοκόκκους, αόρατους με το γυμνό μάτι, οι οποίοι αιωρούνται στην ατμόσφαιρα. Το 25 % των κατοίκων της Ζακύνθου, περίπου πάσχουν από κάποιου βαθμού εποχιακή αλλεργική ρινίτιδα ή αλλεργικό άσθμα ή αλλεργική ρινοεπιπεφυκίτιδα, κυρίως τους ανοιξιάτικους μήνες. Μεταξύ των φυτών που προκαλούν αναπνευστικά αλλεργικά συμπτώματα (αγρωστώδη, περδικάκι, κλπ) περιλαμβάνεται και η Ελιά.
Η διάγνωση και η απόδειξη ότι κάποιο άτομο έχει αλλεργική ρινίτιδα, αλλεργικό άσθμα , αλλεργική ρινοεπιπεφυκίτιδα γίνεται με τις ενδοεπιδερμικές δοκιμασίες νυγμού (skin prick tests). Η εξέταση αυτή γίνεται από τον ωτορινολαρυγγολόγο στο iιατρείο, τοποθετώντας σταγόνες εκχυλισμάτων αλλεργιογόνων γυρεοκόκκων στην εσωτερική επιφάνεια του πήχη του χεριού.
Με ειδική ακίδα γίνεται νυγμός του δέρματος, περνώντας την ακίδα μέσα από τη σταγόνα και φροντίζοντας να μη προχωρήσει σε βάθος του δέρματος η ακίδα, αλλά να τρυπήσει μόνο την επιδερμίδα. Το αλλεργιογόνο μόλις μπει από τον πόρο που δημιουργήθηκε στην επιδερμίδα, στην αμέσως επόμενη στιβάδα του δέρματος, αν το άτομο είναι ευαισθητοποιημένο σ΄αυτό το αλλεργιογόνο, προκαλείται αντίδραση του αλλεργιογόνου με τα αντισώματα που ήδη έχει ο πάσχων, προκαλείται μια αλλεργική αντίδραση που ολοκληρώνεται μέσα σε 15 περίπου λεπτά και συνοδεύεται από ερυθρότητα του δέρματος, δημιουργία πομφού και τοπικού κνησμού.
Ο ελαιώνας στη Λιθακιά της Ζακύνου
Αφού έτσι ανακαλυφθεί το ένοχο αλλεργιογόνο μπορεί το άτομο να απευαισθητοποιηθεί με υπογλώσσια ανοσοθεραπεία. Αυτή περιλαμβάνει την υπογλώσσια χορήγηση σταγόνων του εκχυλίσματος των αλλεργιογόνων του φυτού προς το οποίο αποδείχτηκε η ευαισθησία του πάσχοντος.Επειδή η Ελιά αφθονεί στη Ζάκυνθο, η τριακονταετής εμπειρία μας έδειξε ότι από τα άτομα με αλλεργική εποχιακή ρινίτιδα υπεύθυνα αλλεργιογόνα είναι τα των αγρωστωδών, της Ελιάς, των Κυπαρισσοειδών, των συνθέτων φυτών.
Η παρουσία της Ελιάς στη Ζάκυνθο
Η ανθοφορία της Ελιάς στη Ζάκυνθο που συνήθως ξεκινάει στις αρχές Μαΐου διαρκεί περίπου δύο μήνες.. Ο αριθμός των κυκλοφορούντων στην ατμόσφαιρα αλλεργιογόνων γυρεοκόκκων είναι υπερβολικός, διότι είναι και πολλά τα Ελαιόδεντρα στη Ζάκυνθο, αλλά όταν φυσάει ανατολικός άνεμος μεταφέρονται γυρεόκοκκοι και από την ακτή της Πελοποννήσου.
Η καλλιέργεια της Ελιάς στη Ζάκυνθο
Έχει υπολογιστεί ότι από 405.600 στρέμματα, που είναι η συνολική έκταση της Ζακύνθου, τα 178.300 στρέμματα είναι πεδινό έδαφος, τα 223.700 στρέμματα είναι ημιορεινό και τα υπόλοιπα 3.600 είναι ορεινό. Από Το 2007 η συνολική γεωργική έκταση του νησιού ήταν ε περίπου 175.000 στρέμματα ( 42,65% της έκτασης του νησιού. Από αυτά, τα 86.000 στρέμματα είναι ελαιώνες ( 1.800.000 ελαιόδεντρα) , τα 57.000 στρέμματα είναι γεωργικές καλλιέργειες, τα 26.000 στρέμματα αμπελώνες, τα 4.500 στρέμματα κηπευτικά, τα 1.400 στρέμματα εσπεριδοειδή και τα υπόλοιπα 100 στρέμματα άλλες δενδροκομικές εκτάσεις.
Τα ελαιόδεντρα καλλιεργούνται παραδοσιακά από την αρχαιότητα (εποχή του Ομήρου). Η «Ελιά της Ζακύνθου» είναι μια ελιά ηλικίας 2000 περίπου ετών και βρίσκεται σε υψόμετρο 340 μέτρων, στο χωριό Έξω Χώρα. Η περίμετρος του δένδρου είναι 14.40 μέτρα και η διάμετρός του ξεπερνάει τα 5 μέτρα.
Η ελαιοκομία είναι σύμφυτη με την αγροτική ενασχόληση και παραγωγή, λαμβάνοντας Ιδιαίτερη ανάπτυξη την δεκαετία του 60 οπότε φυτεύτηκε μεγάλος αριθμός νέων ελαιόδεντρων.
Η καλλιέργεια και ανάπτυξη των ελαιόδεντρων ευνοείται από το μεσογειακό και εύκρατο κλίμα της Ζακύνθου, τις συχνές βροχοπτώσεις και τις χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασίας. Οι κλιματολογικές συνθήκες συμβάλουν στην παραγωγή ελαιολάδου με εξαιρετικές οργανοληπτικές ιδιότητες, υψηλής ποιότητος και μεγάλης περιεκτικότητας σε πολυφαινόλες.
Σημαντικό ρόλο στην παραγωγή του ποιοτικού ελαιολάδου της Ζακύνθου παίζει η ηλιοφάνεια,, η υγρασία του εδάφους που υπάρχει κατά την κρίσιμη εποχή της καρποφορίας και ωρίμανσης των καρπών, και η υψηλή σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας..
Τα εδάφη της Ζακύνθου είναι μέσης γονιμότητας και σχετικά υψηλής περιεκτικότητας σε ασβέστιο. Οι ελιές καλλιεργούνται σε όλη σχεδόν την έκταση του νησιού.
Στη Ζάκυνθο καλλιεργείται σε ποσοστό 95% η ποικιλία Κορωνέϊκη. Οι υπόλοιπες ελιές ανήκουν στην ποικιλία λιανολιά (μάλλον λιανολιά Κέρκυρας) η οποία έχει εγκλιματιστεί - πλήρως στην Ζάκυνθο από την εποχή της Ενετοκρατίας, ίσως και παλιότερα και που στην Ζάκυνθο ονομάζεται Ντόπια. Η αλλεργιογονικότητα των γυρεοκόκκων είναι ανεξάρτητη από το είδος της ελιάς που υπάρχει σε έναν τόπο.
Φαρμακευτικές ιδιότητες της των προϊόντων της Ελιάς
Η ελιά είναι δένδρο υψηλής φαρμακευτικής αξίας, διότι εκτός από τους καρπούς και το ελαιόλαδο, τα φύλλα τις ελιάς περιέχουν μια πολύ ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία την ολευροπεΐνη.
Η ολευροπεΐνη έχει αντιυπερτασικές και βελτιωτικές της κυκλοφορίας ιδιότητες. Το εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς περιέχουν φλαβονοειδή με αντιφλεγμονώδεις και αντιβακτηριακές, αντιικές, αντιμυκητησιακές.
Η αλλεργιογονικότητα των γυρεόκοκκων της ελιάς δεν υπεισέρχεται στα προϊόντα της. Δεν υπάρχει δηλαδή αλλεργία στο ελαιόλαδο ή τις ελιές εξαιτίας των αλλεργιογόνων γυρεοκόκκων.
Διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα των δένδρων της οικογένειας των ελαιοειδών
Η Ελιά ανήκει στην οικογένεια των Ελαιοειδών (Oleaceae), η οποία περιλαμβάνει 4 σημαντικά γένη, ήτοι: Η Ελιά, ο Φραξίνος, η Σύριγγα και το Λιγούστρο. Τα δένδρα που ανήκουν στα Ελαιοειδή παρουσιάζουν διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα [1]. Και τα 4 αυτά ήδη υπάρχουν στη Ζάκυνθο
Αυτό σημαίνει ότι, όταν κάποιο άτομο είναι ευαίσθητο στα αλλεργιογόνα της Ελιάς, μπορεί να παρουσιάζει ευαισθησία και σε κάποιο από τα άλλα μέλη της οικογενείας των Ελαιοειδών.
Τα ελαιόδεντρα της Ζακύνθου συνήθως φτάνουν τα 4-6 μέτρα και ι κλαδεύονται, με τέτοιο τρόπο που διευκολύνεται η ελαιοσυγκομιδή του ελαιοκάρπου..
Τα άνθη της Ελιάς είναι ερμαφρόδιτα, αλλά η Ελιά είναι ανεμόφιλο κυρίως δένδρο.
Οι γυρεόκοκκοι της Ελιάς είναι πολύ ελαφρείς, αόρατοι με γυμνό το μάτι και ταξιδεύουν σε πολύ μακρινές περιοχές, από το σημείο της παραγωγής τους.
Οι γυρεόκοκκοι της Ελιάς είναι από τους πλέον αλλεργιογονικούς και ευθύνονται για την πρόκληση εντόνων αλλεργικών συμπτωμάτων (ρινίτιδα, άσθμα, επιπεφυκίτιδα, λαρυγγίτιδα) την εποχή της ανθοφορίας της Ελιάς.
Βεβαίως, επειδή η Ελιά είναι ανεμόφιλο δένδρο δεν συνιστάται το ξερίζωμα των ελαιόδεντρων που είναι φυτεμένα γύρω από την κατοικία κάποιου ατόμου με αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα ή διότι οι αλλεργιογόνοι γυρεόκοκκοι θα έλθουν από περιοχές που απέχουν πολλά χιλιόμετρα από την κατοικία ενός αλλεργικού ατόμου.
Από τα άτομα που ερευνήθηκαν στη Ζάκυνθο από τον ένα εκ των συγγραφέων του παρόντος άρθρου με ενδοεπιδερμικές δοκιμασίες νυγμού, προκειμένου να εντοπιστούν τα ένοχα αλλεργιογόνα που τους προκαλούσαν αλλεργική ρινίτιδα ή και άσθμα το 54% βρέθηκε ευαίσθητο στα αλλεργιογόνα της ελιάς.
Ευαισθησία στα αλλεργιογόνα της Ελιάς
Από το 80% των ασθενών που βρέθηκαν ευαίσθητα στα αλλεργιογόνα της Ελιάς μόνο το 15% ήσαν μονοαλλεργικά, δηλαδή είχαν συμπτώματα που οφείλονταν μόνον στην Ελιά. Οι υπόλοιποι ασθενείς είχαν ευαισθησίες και σε αλλεργιογόνα και άλλων αλλεργιογόνων φυτών.
Υπήρχαν ασθενείς με έντονη ευαισθησία στο κυπαρίσσι και τον πλάτανο.
Τα αλλεργιογόνα της Ελιάς
Οι γυρεόκοκκοι του άνθους της Ελιάς είναι υπεύθυνοι για την πρόκληση εποχιακής αναπνευστικής αλλεργίας σε όσα άτομα εμφανίζουν αλλεργικά συμπτώματα το Μάίϊο και Ιούνιο.
Μεταξύ των πολλών πρωτεϊνικών αλλεργιογόνων που ανιχνεύτηκαν στην στους γυρεοκόκκους της Ελιάς, έχουν απομονωθεί και χαρακτηριστεί 13, (Ole e 1 έως Ole e 13) – Το αλλεργιογόνο Ole e 1 είναι ο συχνότερος ευαισθητοποιός παράγοντας, που αφορά περισσότερο από το 70% των πασχόντων από αλλεργία στην Ελιά [3, 4].
Το αλλεργιογόνο Ole e 6 είναι μια πρωτεΐνη γυρεόκοκκου Ελιάς που ωεπιδεικνύει αλλεργιογονική δραστηριότητα μεταξύ των ατόμων που είναι ευασθητοποιημένα στη γύρη της Ελιάς.
Η τρισδιάστατη δομή του αλλεργιογόνου Ole e 6 έχει καθοριστεί σε διάλυμα με τις μεθόδους NMR [5].
Επίσης τα αλλεργιογόνα Ole e 4 και Ole e 7, έχει αποδειχτεί ότι είναι μείζονα αλλεργιογόνα.
Μέσα σ΄αυτό το πλαίσιο, η εξάπλωση πολλών αλλεργιογόνων της Ελιάς φαίνεται ότι εξαρτάται από τη γεωγραφική περιοχή, στην οποία ζουν τα ευαισθητοποιημένα άτομα.
Μερικά από τα αλλεργιογόνα της Ελιάς έχει αποκαλυφθεί ότι είναι μέλη γνωστών πρωτεϊνικών οικογενειών: Προφιλλινη (Ole e 2), πρωτεΐνες συνδέουσες Ca(2+) (Ole e 3 και Ole e 8), δισμουτάση-υπεροξειδίου (Ole e 5) και της πρωτείνης μεταφοράς λιπιδίου (Ole e 7).
Δεν έχει διαπιστωθεί βιολογική λειτουργία για το αλλεργιογόνο Ole e 1, ενώ το Ole e 4 και Ole e 6 είναι νέες πρωτεΐνες χωρίς ομολογία προς τις γνωστές ακολουθίες που υπάρχουν στα μέχρι σήμερα πληροφοριακά δεδομένα.
Κωδικοποιητικά cDNAs για τα αλλεργιογόνα Ole e 1, Ole e 3 και Ole e 8 έχουν υπερπαραχθεί σε ετερογενή συστήματα.
Τα ανασυνδυασμένα προϊόντα των αλλεργιογόνων έχουν δείξει ότι διπλώνονται σωστά και επιδεικνύουν τις λειτουργικές δραστηριότητες των φυσικών αλλεργιογόνων.
Επιπρόσθετα, και άλλες οικογένειες φυτών (Αγρωστώδη, Σημυδοειδή) έχουν δείξει ότι οι γυρεόκοκκοί τους περιέχουν αλλεργιογόνα που σχετίζονται δομικά και ανοσολογικά με τα αλλεργιογόνα της Ελιάς.
Αυτό το γεγονός επιτρέπει να ανιχνευτούν και να αξιολογηθούν οι αντιδράσεις διασταυρουμένης αλλεργιογονικότητας των αλλεργιογόνων της Ελιάς.
Πρόσφατα εντοπίστηκε και το ακκεργιογόνο της Ελιάς Ole e 13, το οποίο είναι μια θαουματινοειδής πρωτείνη [thaumatin-like protein]. Αυτό το αλλεργιογόνο 
μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην τροφική αλλεργία και τη διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα των πρωτεϊνών των αλλεργιογόνων της γύρης.
Υπάρχουν τουλάχιστον 20 πρωτεΐνες με αλλεργιογόνο δραστηριότητα στους γυρεοκόκκους της Ελιάς και από αυτές οι 13 έχουν χαρακτηριστεί (Ole e 1 έως Ole e 13)
Το Ole e 1 θεωρείται ότι είναι το μείζον αλλεργιογόνο, που προκαλεί ευαισθητοποίηση σε ποσοστό μεγαλύτερο του 55% των ασθενών.
Το αλλεργιογόνο Ole e 6 επιδεικνύει αλλεργιογόνο δραστηριότητα με υψηλή επίπτωση μεταξύ των ατόμων που είναι αλλεργικά στην Ελία [5].
Το αλλεργιογόνο Οle e 10 είναι μια πρωτεΐνη με αλλεργιογόνο δραστηριότητα και καθορίζει μια νέα οικογένεια μορίων που συνδέονται με υδατάνθρακα, που δυνητικά συμμετέχει στην παραγωγή της γύρης [6].
Τα κλινικά χαρακτηριστικά της αλλεργίας στη γύρη της Ελιάς εξαρτώνται από το αντιγονικό φορτίο, το προφίλ των αλλεργιογόνων και τους γενετικούς περιορισμούς. Έχει βρεθεί ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του αλλεργιογόνου της Ελιάς Ole e 2 και Ole e 10 με το βρογχικό άσθμα.
Επίσης έχει βρεθεί ότι υπάρχει γενετικός έλεγχος των ειδικών αντιδράσεων (κλινική νόσος) που προκαλούνται με τη μεσολάβηση ΙgE αντισωμάτων προς τα αλλεργιογόνα Ole e 2 και Ole e 10, που θα μπορούσαν να έχουν σχέση με την αλλεργία προς τη γύρη της Ελιάς [7].
Το αλλεργιογόνο της Ελιάς Ole e 13 είναι το μοναδικό τροφικό αλλεργιογόνο από τα αλλεργιογόνα της Ελιάς [8].
Αντιμετώπιση της αλλεργίας στην Ελιά
Η αλλεργική συμπτωματολογία των ασθενών μπορεί να περιοριστεί εφαρμόζοντας τα κλασσικά μέτρα πρόληψης και να αντιμετωπιστεί με την κλασσική φαρμακευτική αγωγή [Βλέπε: ΑΛΛΕΡΓΙΑ-ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ-ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ-ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΩΡΛ ΑΛΛΕΡΓΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ].
Τα άτομα με αλλεργική ρινίτιδα που είναι ευαίσθητα στα αλλεργιογόνα της Ελιάς μπορεί εύκολα να αναπτύξουν και βρογχικό άσθμα. Αυτό μπορεί να προληφθεί, αν έγκαιρα αποδειχτεί με τις ενδοεπιδερμικές δοκιμασίες νυγμού η ευαισθησία των πασχόντων στα αλλεργιογόνα της Ελιάς και εφαρμοστεί ως ριζική και όχι μόνον προσωρινά ανακουφιστική, η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία με εκχυλίσματα αλλεργιογόνων Ελιάς.
Η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία με το Allergovac Sublinguale που διαρκεί τρία χρόνια, έχει βρεθεί ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική [9]. ΒΛΕΠΕ:ΥΠΟΓΛΩΣΣΙΑ ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1.Kernerman SM, McCullough J, Green J, Ownby DR. Evidence of cross-reactivity between olive, ash, privet, and Russian olive tree pollen allergens. Ann Allergy. 1992 Dec;69(6):493-6.
2.Niederberger V1, Purohit A, Oster JP, Spitzauer S, Valenta R, Pauli G. The allergen profile of ash (Fraxinus excelsior) pollen: cross-reactivity with allergens from various plant species. Clin Exp Allergy. 2002 Jun;32(6):933-41.
3.Rodríguez R, Villalba M, Monsalve RI, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. Int Arch Allergy Immunol. 2001 Jul;125(3):185-95.
4.Villalba M, Rodríguez R, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. From structures to diagnosis and treatment. Methods. 2014 Mar 1;66(1):44-54. doi: 10.1016/j.ymeth.2013.07.038. Epub 2013 Aug 3.
5. Treviño MA1, García-Mayoral MF, Barral P, Villalba M, Santoro J, Rico M, Rodríguez R, Bruix M. NMR solution structure of Ole e 6, a major allergen from olive tree pollen. J Biol Chem. 2004 Sep 10;279(37):39035-41. Epub 2004 Jul 7.
6. Barral P, Suárez C, Batanero E, Alfonso C, Alché Jde D, Rodríguez-García MI, Villalba M, Rivas G, Rodríguez R. An olive pollen protein with allergenic activity, Ole e 10, defines a novel family of carbohydrate-binding modules and is potentially implicated in pollen germination. Biochem J. 2005 Aug 15;390(Pt 1):77-84.
7.Quiralte J, Llanes E, Barral P, Arias de Saavedra JM, Sáenz de San Pedro B, Villalba M, Florido JF, Rodríguez R, Lahoz C, Cárdaba B. Ole e 2 and Ole e 10: new clinical aspects and genetic restrictions in olive pollen allergy. Allergy. 2005 Mar;60(3):360-5.
8.Jimenez-Lopez JC1, Robles-Bolivar P2, Lopez-Valverde FJ2, Lima-Cabello E2, Kotchoni SO3, Alché JD2. Ole e 13 is the unique food allergen in olive: Structure-functional, substrates docking, and molecular allergenicity comparative analysis. J Mol Graph Model. 2016 May;66:26-40. doi: 10.1016/j.jmgm.2016.03.003. Epub 2016 Mar 17.
9.Giovanni Battista Pajno, Roberto Bernardini, Diego Peroni, Stefania Arasi, Alberto Martelli, Massimo Landi, Giovanni Passalacqua, Antonella Muraro, Stefania La Grutta, Alessandro Fiocchi, Luciana Indinnimeo, Carlo Caffarelli, Elisabetta Calamelli, Pasquale Comberiati, Marzia Duse, Allergen-specific Immunotherapy panel of the Italian Society of Pediatric Allergy and Immunology (SIAIP) Clinical practice recommendations for allergen-specific immunotherapy in children: the Italian consensus report. Ital J Pediatr. 2017; 43: 13. Published online 2017 Jan 23. doi: 10.1186/s13052-016-0315-y
Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή και χρήση του στο διαδίκτυο ή οποιοδήποτε άλλο έντυπο μέσο, εκτός και αν ζητηθεί έγγραφη άδεια από τον ιδιοκτήτη της παρούσας ιστοσελίδας.