Η αλλεργιογόνος χλωρίδα του νομού Δράμας:  ΑΓΡΩΣΤΩΔΗ

ΚΑΡΑΠΑΝΤΖΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ [Δρ]

Ιατρός ΩΡΛ, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Göttingen, Γερμανίας, Γεωργίου Ζερβού 19, Δράμα, 66100, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφαρμογών της Βοτουλινικής Τοξίνης στην Ωτορινολαρυγγολογία, Δράμα, Μακεδονία, Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας ΩΡΛ Αλλεργίας Ανοσολογιας και Ρογχοπαθειών, ΙΑΤΡΕΙΟ: Γεωργίου Ζερβού 19, Δράμα, 66100, Τηλ.: 25210 57557, Fax: 25210 57558, Κιν.: 6937377549, 6936580860, 6937377547 .(JavaScript must be enabled to view this email address) http://www.karapantzos.gr/

Οι αλλεργίες στη γύρη των αγρωστωδών είναι η πρώτη αιτία πρόκλησης αλλεργικής ρινίτιδας από εξωοικιακά αλλεργιογόνα. Το 25-30% των κατοίκων του νομού Δράμας πάσχουν από κάποιου βαθμού αλλεργική ρινίτιδα και ένα ποσοστό από αυτούς γύρω στο 30% πάσχει ταυτόχρονα και από αλλεργικό άσθμα. βεβαίως η αλλεργική φλεγμονή ξεκινάει από το ρινικό βλεννογόνο και καταλήγει στο βλεννογόνο των βρόγχων.

Οι ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα στα αγρωστώδη  έχουν συμπτώματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθοφορίας των αγρωστωδών φυτών.

Τα αλλεργικά τυπικά συμπτώματα είναι τα συνεχιζόμενα πολυάριθμα φταρνίσματα, το μπούκωμα της μύτης, η ρινική καταρροή, ο κνησμός της μύτης και του φάρυγγα και ο περιορισμός της όσφρησης. Mερικά άτομα εκτός από τα συμπτώματα της ρινίτιδας έχουν και συμπτώματα ρινοεπιπεφυκίτιδας, δηλαδή κνησμός στα μάτια και δακρύρροια. Άλλοι ασθενείς ταυτόχρονα με τη ρινίτιδα μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα αλλεργικού άσθματος, ήτοι δύσπνοια και εκπνευστικό συριγμό. Άλλοτε πάλι υπερισχύουν τα συμπτώματα της ασθματικής κρίσης.

Τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας αντιμετωπίζονται με συχνό καθαρισμό της μύτης με υπέρτονο διάλυμα φυσιολογικού ορού, ουδέτερου pH και αντιαλλεργικά φάρμακα (ενδορρινικά ή από του στόματος αντιισταμινικά, εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή , κορτικοειδή από το στόμα). Η ριζική θεραπεία της αλλεργικής ρινίτιδας μπορεί να επιτευχθεί με την απευαισθητοποίηση των ασθενών με υπογλώσσια ανοσοθεραπεία, που διαρκεί συνήθως τρία έτη.

Τα αγρωστώδη είναι φυτά  πολύ διαδεδομένα στο νομό Δράμας και είναι υψηλής αλλεργιογονικής σημασίας. Φυτά αλλεργιογονικής σημασίας είναι κυρίως όσα πολλαπλασιάζονται με τη μεταφορά των γυρεοκόκκων τους με τη βοήθεια του ανέμου. 

Ένας ανεμόφιλος γυρεόκοκκος είναι ο φορέας των αρσενικών γονιδίων του φυτού. Τα αλλεργιογόνα ανεμόφιλα φυτά παράγουν μεγάλες ποσότητες γύρης. Αυτή η υπερπαραγωγή αυξάνει την πιθανότητα οι γυρεόκοκκοι να προσεγγίσουν τον ύπερο ενός θηλυκού  άνθους  του ιδίου φυτικού είδους.

Η διαδικασία της μεταφοράς των ανεμοφίλων γυρεοκόκκων γίνεται μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα που διαρκεί από ώρες μέχρι λίγες ημέρες.

Μερικά είδη φυτών, όπως τα αγρωστώδη, παράγουν νέα άνθη συνεχώς, παρατείνοντας έτσι τη χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας μπορεί να αιωρείται η γύρη τους, στον αέρα. Κάτω από ευνοϊκές  καιρικές συνθήκες οι γυρεόκοκκοι μπορεί να ταξιδέψουν σε πολύ μακρινές αποστάσεις, από τον τόπο παραγωγής τους.

Τα περισσότερα από τα αλλεργιογόνα φυτά που ευδοκιμούν σε διάφορες κλιματικές ζώνες μιας περιοχής της γης, ανευρίσκονται επίσης και σε άλλες περιοχές της γης, όπου επικρατούν παρόμοιες κλιματολογικές συνθήκες.

Τα αγρωστώδη υπάρχουν σε όλους τους νομούς της Ελλάδος,  όπως απέδειξαν οι έρευνες που έγιναν με κατάλληλους γυρεοσυλλέκτες.

Υπάρχουν παγκοσμίως κατανεμημένα περισσότερα από 9.000 είδη αγρωστωδών. Μεταξύ των πλείστων αγρωστωδών αλλεργιογονικής σημασίας υπάρχει διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα. Όσο πιο στενή είναι η βοτανική σχέση μεταξύ δύο φυτών, τόσο μεγαλύτερου βαθμού δομική και ανοσολογική ομοιότητα υπάρχει μεταξύ των αλλεργιογόνων, που υπάρχουν στις γύρεις τους.

Γιαυτό το λόγο, όταν ένας ασθενής είναι ευαίσθητος προς  τους γυρεοκόκους ενός φυτού που ανήκει στην οικογένεια των αγρωστωδών, είναι πολύ πιθανόν να είναι ευαίσθητος και προς κάποιο άλλο αγρωστώδες φυτό.

Οι αντιγονικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων ειδών γυρεοκόκκων μέσα σε ένα γένος φυτού θεωρούνται κλινικά ασήμαντες. [Πηγή: Lars Yman. Botanical Relations and Immunological Cross-Reactions in Pollen Allergy. @nd Edition, 1982].

Τα αγρωστώδη είναι από τις μεγαλύτερες οικογένειες φυτών, υψηλοτάτης οικονομικής  και διατροφικής σημασίας για τον άνθρωπο, όπως το σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αλλά και πολλά άλλα είδη, μεταξύ των χιλιάδων  ειδών που υπάρχουν στη γη και χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές. Πολλά όμως αγρωστώδη είναι πολύ διαδεδομένα ζιζάνια, όπως η αγριάδα (Cynodon dactylon),

Στο νομό Δράμας  τα αγρωστώδη αφθονούν στις πεδινές,  στις ημιορεινές  και τις ορεινές περιοχές, όπου  ανθοφορούν εξ αιτίας του κλίματος, των μετεωρολογικών συνθηκών και της γεωγραφικής θέσης του νομού,  σχεδόν όλο το έτος.

Οι γυρεόκοκκοι των αγρωστωδών, λόγω του πολύ μικρού μεγέθους τους  αιωρούνται στην ατμόσφαιρα και μετακινούνται  ταχύτατα με τη βοήθεια του ανέμου, ταξιδεύοντας σε πολύ μακρυνές αποστάσεις από τον τόπο της παραγωγής τους..

Τα άνθη των αγρωστωδών είναι πολύ μικρών διαστάσεων και ανοίγουν μόνο για λίγες ώρες την ημέρα, προκείμενου να εκτοξευτούν οι γυρεόκοκκοι στην ατμόσφαιρα για τη γονιμοποίηση των φυτών. Οι γυρεόκοκκοι των αγρωστωδών μόλις ανατείλει ο ήλιος και ζεσταθεί η ατμόσφαιρα αφθονούν στο περιβάλλον [1].
Ένας γυρεόκοκκος είναι ιδεώδης φορέας ουσιών που πρέπει να απελευθερωθούν, μόλις έλθουν σε επαφή με μια υγρή επιφάνεια. Ως ένα μέρος της φυσικής λειτουργίας του, ο γυρεόκοκκος φέρει ουσίες ειδικής αναγνώρισης του είδους του φυτού, που απελευθερώνονται και εντοπίζονται  στο σωλήνα της γύρης, προτού αυτός εξελιχτεί σε ύπερο.

Μαζί με αυτές τις ειδικές ουσίες κλειδιά, απελευθερώνεται και  ένας  μεγάλος αριθμός πρωτεϊνών, που κάνει   ποικίλες λειτουργίες  κατά την αρχική φάση της γονιμοποίησης.

Σ΄αυτές τις πρωτεϊνες περιλαμβάνονται  ένζυμα, η λειτουργία των οποίων  είναι η ίδια, ανεξάρτητα από το φυτικό είδος προέλευσής τους, καθώς  η μοριακή δομή είναι όμοια στα συγγενή είδη, γένη ή ακόμη και οικογένειες. Τα αλλεργιογόνα των γυρεοκόκκων βρίσκονται μεταξύ αυτών των δύο μειζόνων τύπων των ταχέως απελευθερούμενων ουσιών. [Πηγή: Lars Yman. Botanical Relations and Immunological Cross-Reactions in Pollen Allergy. @nd Edition, 1982].

Τα άνθη των ανεμόφυλων φυτών απελευθερώνουν γυρεοκόκκους με την ανατολή του ηλίου. Καθώς προχωράει η ημέρα, το μεσημέρι, οι γυρεόκοκκοι  ανέρχονται στην στρατόσφαιρα και τις απογευματινές ώρες που ψυχραίνει η ατμόσφαιρα επανέρχονται στην επιφάνεια της γης.
Γιαυτό τα άτομα με ευαισθησία στις γύρεις των αγρωστωδών έχουν εντονότερα συμπτώματα αλλεργικής ρινίτιδας ή άσθματος ή  και των δύο, κατά τις πρωινές και απογευματινές ώρες και λιγότερο έντονα συμπτώματα τις μεσημεριανές ώρες.
Οι γυρεόκοκκοι ζουν λιγότερο από μια ημέρα και αυτός χρόνος είναι ο βραχύτερος που παρατηρείται σε φυτά που παράγουν άνθη.

Ο χρόνος ανθοφορίας των αγρωστωδών το νομό Δράμας   δεν είναι ακριβής, αλλά εκτιμάται κατά προσέγγιση, αφού οι κλιματολογικές συνθήκες είναι διαφορετικές,  χρόνο με το χρόνο. Η γύρη των αγρωστωδών είναι η κυριότερη αιτία αλλεργίας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Οι γυρεόκοκκοι από τα διάφορα είδη αγρωστωδών ή ποωδών φυτών [Poaceae (Grass)] είναι υψηλής αλλεργιογονικότητας και ευθύνονται παγκοσμίως για το 20% των αλλεργικών αντιδράσεων του γενικού πληθυσμού και του 40% των ατοπικών ατόμων, δηλαδή των ατόμων με αυξημένα επίπεδα συγκεντρώσεων ανοσοσφαιρινών ΙgE [2].

Η κλινική έρευνα  που έγινε και γίνεται μέχρι σήμερα από την υπογράφουσα  στο ιατρείο της στη Δράμα, με ωτορινολαρυγγολογικές αλλεργικές παθήσεις, ήτοι:  Αλλεργική ρινίτιδα, αλλεργική ρινοκολπίτιδα, καθ΄υποτροπήν μέση ωτίτιδα, και αλλεργική καθ’ υποτροπήν λαρυγγίτιδα ή σε πάσχοντες από αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα, απέδειξε ότι σε μεταξύ των πασχόντων, πλέον του 55% είναι ευαίσθητοι στους γυρεοκόκκους αγρωστωδών.

Σπανίως όμως οι ασθενείς που έχουν ερευνηθεί ήσαν ευαίσθητοι μόνον στα αγρωστώδη. Συνήθως είναι  ευαίσθητα και σε άλλα φυτά της αλλεργιογόνου χλωρίδας του νομού Δράμας , όπως το περδικάκι, ελιά, κυπαρίσσι, κλπ. Επίσης υπάρχουν πολλοί ασθενείς που είναι πολυαλλεργικοί, δηλαδή έχουν ευαισθησίες στο σκύλο, γάτα, ακάρεα κλπ.και πολυα

Ενώ τα περισσότερα φυτά που ανήκουν στα Αγρωστώδη είναι ανεμόφιλα, δηλαδή η γονιμοποίησή τους προκαλείται δια της μεταφοράς τους με τη βοήθεια του ανέμου, εν τούτοις υπάρχουν  και μερικές εξαιρέσεις  με τα κλειστόγαμα φυτά (μικρός αριθμός), που πολλαπλασιάζονται με έντομα (εντομόφιλα).

Γενικά, στο νομό Δράμας, τα αγρωστώδη   αρχίζουν να αναπτύσσονται στην αρχή της άνοιξης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της άνοιξης και μέχρι  την αρχή του θέρους κυκλοφορεί η  αλλεργιογόνος  γύρη τους, η οποία εξέρχεται και αιωρείται στην ατμόσφαιρα και μετακινείται   με τη βοήθεια των ανέμων [3]. Η πυκνότητα των αλλεργιογόνων γυρεοκόκκων στην ατμόσφαιρα του νομού Δράμας  είναι διαφορετικός κάθε χρόνο και επηρεάζεται από  ποικίλους  περιβαλλοντικούς, εδαφολογικούς και μετεωρολογικούς  παράγοντες  (βροχοπτώσεις), 

Οι αλλεργιογόνοι  γυρεόκοκκοι ποικίλων ειδών  αγρωστωδών,  που είναι αυτοφυή  ως ζιζάνια, προέρχονται κυρίως από ακαλλιέργητα χωράφια ή  χωράφια που ποτίζονται,  αλλά δεν γίνεται σ’ αυτά αποψίλωση των χόρτων.
Αγρωστώδη αφθονούν επίσης  στα  πρανή των δρόμων, τους κήπους, ή εισβάλλουν από τους γειτονικούς νομούς, που στις παραλίες τους κυριαρχούν διαφορετικά είδη φυτών και κυρίως η ελιά. Επίσης αλλεργιογόνοι γυρεόκοκκοι κυκλοφορούν στην ατμόσφαιρα του νομού Δράμας, προερχόμενα από  ημιορεινά  και ορεινά εδάφη ακόμη και της Βουλγαρίας με την οποία συυνορεύει ο νομός Δράμας..

Οι ασθενείς με ωτορινολαρυγγολογικές αλλεργικές παθήσεις που  είναι  ευαίσθητοι στους γυρεοκόκκους των αγρωστωδών, σπανίως είναι αλλεργικοί σε ένα μόνο αγρωστώδες φυτό. Συνήθως υπάρχει αλλεργία σε αρκετά είδη αγρωστωδών, τα οποία όμως επιδεικνύουν διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα [4].

Το παθολογοανατομικό υπέδαφος των ΩΡΛ αλλεργικών παθήσεων και του αλλεργικού άσθματος είναι η φλεγμονή του αναπνευστικού βλεννογόνου, από την εισπνοή των αλλεργιογόνων. Οι  κλασσικές συμβατικές θεραπείες, στις οποίες συνταγογραφούνται και χορηγούνται φάρμακα, όπως οι  εισπνεόμενα  κοκορτικοστεροειδή, βήτα2-αγωνιστές, μη ηρεμιστικά Η1 αντιισταμινικά και  αντιλευκοτριενικά φάρμακα,  ανακουφίζουν μόνον τα συμπτώματα, χωρίς να εξουδετερώνουν τα αίτια της αλλεργίας.

Επειδή η συμβατική φαρμακοθεραπεία αποτυγχάνει στην αποκατάσταση του δυσλειτουργικού ανοσοποιητικού συστήματος των πασχόντων,  έχει αποδειχτεί πλέον ότι η ανοσοθεραπεία με χορήγηση εκχυλισμάτων αλλεργιογόνων, προς τα οποία είναι ευαίσθητοι οι ασθενείς, που πρωτοεφαρμόστηκε το 1911, είναι η μόνη ριζική θεραπεία των αιτίων των ΩΡΛ αλλεργικών παθήσεων.

Γνωρίζοντας τη διάρκεια της ανθοφορίας των αγρωστωδών στο νομό Δράμας,  μπορεί να βγάλει κανείς συμπέρασμα αν κάποιος ασθενής είναι αλλεργικός στα αγρωστώδη με τη λήψη του ιατρικού ιστορικού. Αυτή η διάγνωση επιβεβαιώνεται με τη διενέργεια των ενδοεπιδερμικών δοκιμασιών νυγμού (skin prick tests) που καθοδηγεί στη συνταγογράφηση της υπογλώσσιας ανοσοθεραπείας.

Η ανοσοθεραπεία είναι η  μόνη ριζική θεραπεία των ΩΡΛ αλλεργικών παθήσεων, που οφείλονται στα αγρωστώδη, αλλά και στα άλλα αλλεργιογόνα (ακάρεα, μύκητες, σκύλος, γάτα), που στοχεύει στην εξουδετέρωση της αιτίας  αυτών των νόσων και όχι μόνο στην ανακούφιση των συμπτωμάτων τους [5].

Η ανοσοθεραπεία εφαρμόζεται με επιτυχία τα τελευταία 100 έτη [5].  Η γράφουσα έχει βρεί  ιδιαίτερα αποτελεσματική και ασφαλή  την υπογλώσσια ανοσοθεραπεία  με εκχυλίσματα αλλεργιογόνων ΑLLERGOVAC SUBLINGUALE.

Η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία έχει βρεθεί ότι είναι  καλά ανεκτή και αποτελεσματιή στα παιδιά [8] τους ενηλίκους και  στα άτομα άνω των 60 ετών, με αλλεργική ρινίτιδα προς τα  αγρωστώδη, προκαλώντας σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων τους [9].

Γενικά, η χρησιμοποίηση μείγματος εκχυλισμάτων αλλεργιογόνων κλινικής σημασίας  αγρωστωδών φαίνεται να είναι η επιθυμητή επιλογή για τα άτομα με ΩΡΛ αλλεργικές παθήσεις, που ζουν στις  πεδινές και ημιορεινές  και παραλιακές περιοχές της Ελλάδος, περιλαμβανομένου και του νομού Δράμας  [2].

Η επαφή με τα Αγρωστώδη δεν προκαλεί μόνον συμπτωματολογία από το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα και τους επιπεφυκότες των οφθαλμών, αλλά μπορεί να επιδεινώσει εποχιακά τις  εκζεματοειδείς  βλάβες του δέρματος, των ασθενών με ατοπικό έκζεμα, δηλαδή το έκζεμα που προκαλείται με τη μεσολάβηση των IgE ανοσοσφαιρίνες.

Σ’ αυτούς τους ασθενείς η διάγνωση της ευαισθησίας προς τα Αγρωστώδη μπορεί να γίνει με τις επιδερμικές δοκιμασίες (patch testing)  αεροαλλεργιογόνων [6].

Από τις ΩΡΛ αλλεργικές παθήσεις, η αλλεργική ρινίτιδα είναι μια χρόνια νόσος υψηλής  υγειονομικής και οικονομικής σημασίας, διότι πάσχουν από αυτήν πάνω από 500 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως [7]. Γιαυτό είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1. Albertine, J.M., Manning, W.J., DaCostaStinson, K.A., Muilenberg, M.L., Rogers, C.A. (2014): Projected Carbon Dioxide to Increase Grass Pollen and Allergen Exposure Despite Higher Ozone Levels. PLoS ONE 9(11): e111712
2. Γκέλης Ν. Δημήτριος. Ωτορινολαρυγγολογική Αλλεργία. Εκδόσεις Δ. Γκέλης, 1985
3. Alan Bullimore, Toby Batten, Simon Hewings, Karl Juergen Fischer von Weikersthal-Drachenberg, Murray Skinner. Cross-reactivity in Grasses: Biochemical Attributes Define Exemplar Relevance. World Allergy Organ J. 2012 Oct; 5(10): 111–119. Published online 2012 Oct 15.doi: 10.1097/WOX.0b013e31826a10cf
4. D’Amato, G., Lobefalo, G. (1989): Allergic pollens in the southern Mediterranean area. Journal of Allergy and Clinical Immunology 83: 116-22.                                        
5. Marcucci F, Sensi L, Di Cara G, Incorvaia C, Puccinelli P, Scurati S, Frati F. Which allergen extract for grass pollen immunotherapy? An in vitro study. Immunol Invest. 2010;39(6):635-44.                                                                                                                                                                                                                                                 
6. Darsow U, Behrendt H, Ring J. Gramineae pollen as trigger factors of atopic eczema: evaluation of diagnostic measures using the atopy patch test. Br J Dermatol. 1997 Aug;137(2):201-7.
7. Pawankar R, Canonica GW, Holgate ST, Lockey RF, editors.White Book on Allergy. World Allergy Organization (WAO); Milwaukee: 2011  

8. Wilkinson J. Clinical trial shows sublingual immunotherapy to be effective for treatment of children withgrass pollen allergy. Immunotherapy. 2012 Nov;4(11):1091-2. doi: 10.2217/imt.12.132.  

9. Bokanovic D, Aberer W, Hemmer W, Heinemann A, Komericki P, Scheffel J, Sturm GJ. Determination of sIgE to rPhl p 1 is sufficient to diagnose grass pollen allergy. Allergy. 2013 Nov;68(11):1403-9. doi: 10.1111/all.12263. Epub 2013 Oct 11.