Τροφική αλλεργία©

Γκέλης Ν. Δημήτριος [Δρ]

Ιατρός, ΩΡΛ, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ΩΡΛ Αλλεργία. Φλάμπουρο Λουτρακίου Κορινθίας, 2744023768, τηλ. 6944280764, mail:pharmage@otenet.gr, http://www.gelis.gr

Γκόλας Ευάγγελος

Ωτορινολαρυγγολόγος, Ιωάννινα, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας ΩΡΛ Αλλεργίας, Ανοσολογίας και Ρογχοπαθειών, Καλιάφα 1, Ιωάννινα 453 32, 2651 049006, .(JavaScript must be enabled to view this email address) http://www.egolas.gr

Πάγκαλος Άρης

Ωτορινολαρυγγολόγος, Άγιος Νικόλαος, Λασιθίου, Κρήτης, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογικής Αλλεργίας, Ανοσολογίας και και Ρογχοπαθειών, Ηρ. Πολυτεχνείου 8, Αγ. Νικόλαος 721 00 2841 089100, 6976766226

ΚΑΡΑΠΑΝΤΖΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ [Δρ]

Ιατρός ΩΡΛ, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Göttingen, Γερμανίας, Γεωργίου Ζερβού 19, Δράμα, 66100, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφαρμογών της Βοτουλινικής Τοξίνης στην Ωτορινολαρυγγολογία, Δράμα, Μακεδονία, Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας ΩΡΛ Αλλεργίας Ανοσολογιας και Ρογχοπαθειών, ΙΑΤΡΕΙΟ: Γεωργίου Ζερβού 19, Δράμα, 66100, Τηλ.: 25210 57557, Fax: 25210 57558, Κιν.: 6937377549, 6936580860, 6937377547 .(JavaScript must be enabled to view this email address) http://www.karapantzos.gr/

Ραχωβίτσας Δημήτριος,

Ραχωβίτσας Δημήτριος, Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Επιμελητής Α΄, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας ΩΡΛ Αλλεργίας Ανοσολογίας και Ρογχοπαθειών

Η λήψη ορισμένων τροφών μπορεί να συνοδευτεί από παρενέργειες, που μπορεί να οφείλονται στις τροφές ή στις πρόσθετες ουσίες που περιέχουν. Οι παρενέργειες αυτές μπορεί να είναι αλλεργικές αντιδράσεις  ή αντιδράσεις υπερευαισθησίας (ανοσολογικές αντιδράσεις) και αντιδράσεις δυσανεξίας προς τις τροφές (μη ανοσολογικές αντιδράσεις).

Η τροφική αλλεργία ορίζεται ως μια αντίδραση  υπερευαισθησίας που προκαλείται με τη μεσολάβηση IgE ανοσοσφαιρινών, μετά από κατανάλωση ορισμένων τροφίμων προς τις οποίες έχει  ευαισθητοποιηθεί, προηγουμένως, ο πάσχων.  Η τροφική αλλεργία μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα από οποιοδήποτε οργανικό σύστημα του ανθρωπίνου σώματος (πεπτικό, αναπνευστικό, κυκλοφορικό, νευρικό, δέρμα, μάτια, κλπ).

Τα   αλλεργικά συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια έως έντονα. Αν όμως εκδηλωθεί αλλεργική αντίδραση, ταυτόχρονα από πολλά οργανικά συστήματα, τότε η αλλεργία οδηγεί στην πρόκληση αναφυλακτικού σοκ, που αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει στο μοιραίο.
Η τροφική αλλεργία πιστεύεται ότι αναπτύσσεται λόγω:

1. Αποτυχημένης δημιουργίας ανοχής κατά την αρχική έκθεση σε αντιγόνο τροφής ή

2. Καταστροφή μιας ήδη εγκατεστημένης ανοχής σε κάποιο τροφικό αντιγόνο (Iweala & Burks, 2016).

Συχνότητα τροφικής αλλεργίας
Δεν υπάρχουν ικανοποιητικές στατιστικές πληροφορίες για τη συχνότητα των παρενεργειών από τη λήψη τροφών. Υποστηρίζεται ότι τα παιδιά από 3 ετών και πάνω σε ποσοστό 8% παρουσιάζουν κάποια μορφή τροφικής αλλεργίας, που εκδηλώνεται και με κάποιο σύμπτωμα (Bock 1987).

Ο επιπολασμός της τροφικής αλλεργίας αυξάνεται για ασαφείς λόγους. Εκτιμάται ότι ο επιπολασμός της τροφικής αλλεργίας στον  ανεπτυγμένο κόσμο προσεγγίζει το  10%.
Οι γνώσεις σχετικά με τη φυσική πορεία των τροφικών αλλεργιών είναι σημαντικές και  μπορούν να βοηθήσουν τον κλινικό ιατρό να τις διαγνώσει, να τις θεραπεύσει και να τις προλάβει.

Πολλές τροφικές αλλεργίες που εμφανίζονται στην πρώτη παιδική ηλικία ξεπερνιούνται  αργότερα στην  παιδική ηλικία ή την εφηβεία, παρ΄όλο που αρκετές περιπτώσεις τροφικής αλλεργίας επιμένουν στην εφηβεία και ακόμη και στην ενήλικη ζωή (Savage & Johns , 2015).

Συμπτώματα τροφικής αλλεργίας και δυσανεξίας
Τα συμπτώματα που έχουν επικυρωθεί με διπλές τυφλές μελέτες  πρόκλησης συμπτωμάτων και εργαστηριακές έρευνες είναι τα ακόλουθα:
1. 'Οσα αλλεργικά συμπτώματα προκαλούνται με τη μεσολάβηση ΙgΕ ανοσοσφαιρινών: Αλλεργική ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, οίδημα του λάρυγγα, επίμονη εκκριτική ωτίτιδα, ρινοκολπίτιδα, άσθμα. Υπάρχουν ασθενείς στους οποίους προκαλείται μόνο ρινίτιδα ή ρινίτιδα και άλλα συμπτώματα, ή μόνον άσθμα ή μόνον οίδημα του λάρυγγα μετά από βρώση κάποιας τροφής.

Τα αποδεικτικά στοιχεία έχουν συνδέσει τη λειτουργία της φιλαγγρίνης [filaggrin], μιας πρωτεΐνης φραγμού του δέρματος, με την παθογένεση της αλλεργικής ρινοκολπίτιδας και της τροφικής αλλεργίας . Επιπλέον, τα μειωμένα επίπεδα ρυθμιστικών Β-λεμφοκυττάρων και Τ-λεμφοκυττάρων σχετίζονται  και παίζουν ρόλο στην ατοπική νόσο (Duta et al, 2015).

Από το δέρμα μπορεί να προκληθεί κνίδωση ή αγγειοοίδημα ή ατοπική δερματίτιδα. Το αγγειοοίδημα μπορεί να προκληθεί μετά από λήψη μιας ορισμένης τροφής ή τροφών σε συνδυασμό με σωματική άσκηση. Τούτο δεν συμβαίνει όμως με τη λήψη μόνον της τροφής ή μόνον με τη σωματική άσκηση (Sampson 1991).

Από το πεπτικό σύστημα μπορεί να προκληθεί ναυτία και κοιλιακές κράμπες, έμετος και διάρροια, βρεφικός κολικός, αλλεργική ηωσινοφιλική γαστρεντερίτιδα και στοματικό αλλεργικό σύνδρομο (oral  allergy  syndrome). Το σύνδρομο αυτό εκδηλώνεται στα άτομα που είναι αλλεργικά σε γύρεις, όταν φάγουν ορισμένα λαχανικά και φρούτα. Μεγαλύτερη συσχέτιση υπάρχει μεταξύ της ευαισθησίας στη γύρη της σημύδας και το μήλο και μεταξύ της γύρης της Αρτεμισίας και του σέλινου. Η στοματική αλλεργία εκδηλώνεται κυρίως με κνησμό στο στοματοφάρυγγα.
Τέλος είναι δυνατόν να προκληθεί αναφυλακτικό shock μετά τη βρώση κάποιας τροφής με τη μεσολάβηση IgE ανοσοσφαιρινών.

2. Αλλεργικά συμπτώματα που προκαλούνται χωρίς τη μεσολάβηση IgE ανοσοσφαιρινών.
Οι προκαλούμενες από λήψη τροφών γαστρεντερικές αλλεργικές διαταραχές, στις οποίες δεν γίνονται με τη  μεσολάβηση ειδικών ΙgE αντισωμάτων [Non-IgE-mediated gastrointestinal food-induced allergic disorders (non-IgE-GI-FAs)] αντιπροσωπεύουν ένα άγνωστο ποσοστό τροφικών αλλεργιών και περιλαμβάνουν το σύνδρομο της εντεροκολίτιδας που προκαλείται από πρωτεΐνες τροφίμου (FPIES), την αλλεργική πρωκτοκολίτιδα ,προκαλούμενη από πρωτεΐνες τροφίμου (FPIAP) και την εντεροπάθεια που προκαλείται από την πρωτεΐνη των τροφίμων (FPE).

Οι μη IgE-GI-FAs είναι ξεχωριστές κλινικές οντότητες, αλλά έχουν πολλά αλληεπικαλυπτόμενα κλινικά και ιστολογικά χαρακτηριστικά μεταξύ τους, αλλά  και με τις ηωσινοφιλικές γαστρεντεραιοπάθειες [Nowak-Węgrzyn, et al, 2015].

'Εχουν ανιχνευτεί αρκετοί μη αλλεργικοί μηχανισμοί που προκαλούν αναφυλακτοειδή συμπτώματα, που μοιάζουν με τα αλλεργικά. Γιαυτό δεν πρέπει κανείς να αποδίδει εύκολα τον τίτλο του αλλεργικού σε ένα άτομο, αν πρώτα δεν έχουν κατανοηθεί οι μηχανισμοί των συμπτωμάτων.
Δυνατόν να προκληθεί κολίτιδα, εντεροκολίτιδα, σύνδρομο δυσαπορρόφησης (κοιλιακή νόσος) αλλεργική ηωσινοφιλική γαστρεντερίτιδα, ημικρανίες, παιδικοί σπασμοί με επιληψία και ημικρανία.

Πολλοί ωτορινολαρυγγολογικοί ασθενείς προσέρχονται για εξέταση και διάγνωση πιθανής ρινοκολπίτιδας, ενώ  πάσχουν από ημικρανίες τροφικής αιτιολογίας.
Το 80% των συμπτωμάτων  από τροφική αλλεργία εμφανίζεται κατά το πρώτον έτος της ζωής. Τα πιο συχνά συμπτώματα εκδηλώνονται από το δέρμα, το κατώτερο αναπνευστικό, τη μύτη, τα μάτια και σπανίως προκαλείται αναφυλακτικό shock, που μπορεί να καταλήξει στο μοιραίο. (Yunginger JW et al, 1988).

Παθολογική φυσιολογία της τροφικής αλλεργίας
Από τις περιπτώσεις τροφικής υπερευαισθησίας που έχουν αποδειχτεί, βρέθηκε ότι οφείλονταν κυρίως στις ακόλουθες τροφές:

Σους ενηλίκους: Καρύδια, φυστίκια (αραχίδες) ψάρια, όστρακα, αχιβάδες, μύδια κα άλλα θαλασσινά (γαρίδες, καραβίδες, αστακός, καβούρια).

Στα παιδία: Το 2 - 7,5% των παιδιών παρουσιάζουν αλλεργία στο γάλα. 'Έχουν επίσης ενοχοποιηθεί τα φιστίκια, εσπεριδοειδή, αβγά κ.ά.

Παρά το γεγονός ότι ο οργανισμός του ανθρώπου διαθέτει φυσιολογικούς και ανοσολογικούς μηχανισμούς για τη διάσπαση και παρεμπόδιση της απορρόφησης ξένων πρωτεϊνών, εν τούτοις υπολογίζεται ότι, μέχρι 2% των προσλαμβανομένων πρωτεϊνών εισέρχονται μέσα στο σώμα, αδιάσπαστες.

Τα μη αλλεργικά άτομα αναπτύσσουν  ανοσολογική ανοχή στις τροφικές πρωτεΐνες, ενώ οι ασθενείς με τροφική αλλεργία αναπτύσσουν ανοσολογική υπερευαισθησία τύπου Ι (που γίνεται με τη μεσολάβηση IgE ανοσοσφαιρινών), υπερευαισθησία Τύπου ΙΙΙ (που γίνεται με συμπλέγματα αντιγόνου αντισώματος) ή Τύπου ΙV (που γίνεται με μεσολάβηση κυττάρων, προς τα αντιγόνα των απορροφούμενων τροφών).

Η υπόθεση της αυξημένης διαπερατότητας του εντέρου προς τις τροφικές πρωτεΐνες βρίσκεται  υπό αμφισβήτιση (Heyman et αΙ 1988).

Οι αντιδράσεις υπερευαισθησίας Τύπου Ι μετά από λήψη τροφικών αλλεργιογόνων οφείλεται στην ενεργοποίηση των μαστοκυττάρων των ιστών και την άμεση αύξηση των επιπέδων της ισταμίνης στην κυκλοφορία χωρίς τη συμμετοχή των βασεοφίλων (Sampson 1988). Εξ άλλου η παρατεταμένη λήψη ενός τροφικού αλλεργιογόνου οδηγεί στην παραγωγή κυτοκίνης, η οποία είναι παράγοντας απελευθέρωσης ισταμίνης (Sampson et αΙ 1989).

Η δυσανεξία στις τροφές προκαλείται με μηχανισμούς που δεν περιλαμβάνουν αντισώματα. Είναι δυνατόν ορισμένα συστατικά ή πρόσθετα μιας τροφής να δρουν άμεσα στα μαστοκύτταρα και να απελευθερώνεται έτσι η ισταμίνη. Σ' άλλες περιπτώσεις υπάρχουν έτοιμες μέσα στις τροφές, διάφορες ουσίες που προκαλούν συμπτώματα, όπως η τυραμίνη, σεροτονίνή, ντοπαμίνη κλπ.

Σε μια μελέτη επιβεβαίωνεται ότι η φυσιολογική έκθεση στα  σουλφίδια  (Sulphites), δηλαδή τα θειώδη και υποθειικά άλατα (χημικά συντηρητικά τροφίμων) μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα, όπως άσθμα και αναφυλαξία, μετά από βρώση μαρουλιού που έχει ψεκαστεί με συντηρητικό που περιέχει σουλφίδιο (Howland WC 3rd & Simon, 1989).

Διάγνωση της τροφικής αλλεργίας
Η χρησιμοποίηση δερματικών δοκιμασιών με εκχυλίσματα τροφικών αλλεργιογόνων και η ανίχνευση ειδικών αντισωμάτων για τροφές με την δοκιμασία RAST δίνει υψηλό δείκτη ψευδών θετικών αντιδράσεων και παρέχουν ανεπαρκείς πληροφορίες για να εφαρμόσει κανείς θεραπεία.

Η κακή διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις κακής διατροφής ενός παιδιού ή υποσιτισμού. Είναι γνωστόν ότι, αν κάποιος βρεθεί αλλεργικός σε μια οικογένεια λαχανικών ή μια ζωική οικογένεια, τότε συχνά έχει θετικές δερμοαντιδράσεις ή θετικές δοκιμασίες RAST και σε άλλα μέλη της ίδιας οικογένειας. Παρά τούτο κλινικά η αντιδραστικότητα στα μέλη μιας οικογένειας λαχανικού φαίνεται να είναι πολύ ειδική και είναι ασύνηθες για ένα άρρωστο να αντιδρά σε περισσότερα από ένα μέλη της ίδιας οικογένειας λαχανικού (Bernhisel - Broadbent και Sampson 1989).

Τούτο ισχύει και για την οικογένεια των δημητριακών. Η χρησιμοποίηση διπλής τυφλής μελέτης δοκιμασίας πρόκλησης συμπτωμάτων με λήψη τροφής και μιας εικονικής τροφής (placebo) είναι η ασφαλής μέθοδος διάγνωσης της τροφικής υπερευαισθησίας.
Η ενδογαστρική εφαρμογή τροφικών αντιγόνων υπό ενδοσκοπική παρατήρηση μπορεί να αποβεί χρήσιμη μέθοδος διάγνωσης της γαστρεντερικής τροφικής υπερευαισθησίας.

Πρόληψη της τροφικής αλλεργίας
Εφόσον έχει εντοπιστεί το ένοχο τροφικό αλλεργιογόνο, η αποφυγή της λήψης του επί 1 - 2 έτη, στα παιδιά, εξαφανίζει τα συμπτώματα στο 1/3 των περιπτώσεων. Στις περιπτώσεις που δεν υποχωρούν τα συμπτώματα με την εκ νέου λήψη του τροφικού αλλεργιογόνου οι ασθενείς μπορούν να παίρνουν αντιισταμινικά της τρίτης γενιάς ή για μικρά χρονικά διαστήματα κορτικοστεροειδή από το στόμα.

Τα παιδιά των ατοπικών μητέρων που εκτρέφονταν  με υποαλλεργιογονική δίαιτα  κατά την εγκυμοσύνη και τη γαλουχία, καθώς και τα βρέφη τους, μετά τον τοκετό, παρουσιάζουν μικρότερα ποσοστά ατοπίας από το δέρμα και το πεπτικό σύστημα (Zeiger et αΙ 1989).

Ιστορικά, η πρόληψη της τροφικής αλλεργίας επικεντρώθηκε στην αποφυγή των αλλεργιογόνων. Ωστόσο, πρόσφατα ευρήματα από τις παρεμβατικές μελέτες έχουν προκαλέσει μια μετατόπιση της σκέψης, από την αποφυγή στην έγκαιρη εισαγωγή δυνητικά αλλεργιογόνων τροφίμων. Οι έρευνες σήμερα εστιάζονται στη  χρήση της έγκαιρης εισαγωγής κοινών αλλεργιογόνων τροφίμων σε βρεφικές διατροφές ως προληπτική στρατηγική κατά της ανάπτυξης της τροφικής αλλεργίας .

Σε πολυάριθμες μελέτες αναφέρεται ο εξέχων ρόλος της κουρκουμίνης (φυσική φυτική πολυφαινόλη, που πειέχεται στη σκόνη του ριζώματος του φυτού κουρκουμάς) στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος, περιλαμβανομένης της τροποποίησης  των Τ λεμφοκυττάρων και των μαστοκυττάρων  (Jagetia & Aggarwal, 2007).

Επιπλέον, υπάρχει ένας αριθμός δημοσιεύσεων που επίσης υποδεικνύουν ότι η κουρκουμίνη έχει αντιαλλεργική δραστηριότητα  (Kurup et al, 2006, Ram et al, 2003, Kurup et al, 2007, Karaman et al, 2011).

Η κουρκουμίνη καταστέλλει τόσο την ενεργοποίηση των Τ2  λεμφοκυττάρων  και των μαστοκυττάρων σε κυτταρικές καλλιέργειες,  όσο και την αποκοκκίωση των μαστοκυττάρων που είναι επακόλουθη της  μεσολάβησης IgE ανοσοσφαιρινών και την παθητική δερματική αναφυλαξία σε ποντίκια (Choi et al , 2010, Lee et al, 2008).
Με  αυτά τα δεδομένα , η κουρκουμίνη μπορεί να παίξει επωφελείς ρόλους  κατά των νόσων, που προάγονται  με την μεσολάβηση των Τ2 λεμφοκυττάρων  και  μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη της αλλεργίας, καταστέλλοντας τη λειτουργία των Th2  λεμφοκυττάρων και των μαστοκυττάρων.

Αυτό οδηγεί στην υπόθεση  ότι, η κουρκουμίνη μπορεί επίσης να παίξει ρόλο στην αναστολή της ανάπτυξης αλλεργίας στα τρόφιμα in νίνο .
Από τα μέχρι σήμερα δεδομένα, έχει αποδειχτεί ότι η κουρκουμίνη ασκεί προστατευτικό ρόλο κατά τη διάρκεια αντιδράσεων από  τροφικά αλλεργιογόνα. Αυτό σημαίνει ότι η συχνή κατανάλωση κουρκουμίνης μπορεί να τροποποιήσει την εξέλιξη της τροφικής αλλεργίας  στα προδιατεθειμένα άτομα (Shannon et al, 2015).

Η κουρκουμίνη ως κατασταλτικός παράγοντας των συμπτωμάτων της τροφικής αλλεργίας
Στα άτομα με τροφική αλλεργία μπορεί να χορηγείται καθημερινά από το στόμα φυσική σκόνη κουρκουμίνης. Όμως επειδή η κουρκουμίνη είναι δυσαπορρόφητη από το έντερο πρέπει να χορηγείται σε διαιρεμένες ημερήσιες δόσεις σε ποσότητα 8 (16 κάψουλες των 500 mg κουρκουμίνης), έως 12 γραμμαρίων, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιθυμητή βιοδιαθεσιμότητα της κουρκουμίνης στο αίμα και τους ιστούς του σώματος.

Η μεγάλη  δοσολογία της κουρκουμίνης μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα επί τρείς μήνες χωρίς να  προκαλεί παρενέργειες. Όμως, αυτή η διαδικασία είναι δύσκολο να εφαρμοστεί από τους πάσχοντες.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι, όταν η κουρκουμίνη χορηγείται μαζί με πιπερίνη αυξάνει η βιοδιαθεσιμότητά της κουρκουμίνης κατά 20 φορές, με βάση την ΑUC ή 2000% (Shoba et al, 1998).
Όμως, η χορήγηση υγρής μικκυλιακής κουρκουμίνης, Γερμανικής νανοτεχνολογίας ΝovaSOL®Curcumin, αυξάνει τη βιοδιαθεσιμότητα της κουρκουμίνης κατά 185 φορές με βάση την AUC ή 18.500% (Schiborr et al, 2014).

Στην Ελλάδα κυκλοφορούν οι κάψουλες υγρής μικκυλιακής κουρκουμίνης Γερμανικής νανοτεχνολογίας ΝovaSOL®Curcumin ως συμπλήρωμα διατροφής με την ονομασία Curcugkel.

Κάθε κάψουλα Curcugkel   περιέχει 670 mg   ΝovaSOL®Curcumin, ήτοι: 40 mg καθαρής ευαπορρόφητης και βιοδιαθέσιμης  κουρκουμίνης), η οποία ισοδυναμεί με 7400 mg ή περίπου 16 κάψουλες φυσικής  σκόνης κουρκουμίνης ή 185 g  σκόνης ρίζας Κουρκουμά.

Η πολύ μεγάλη βιοδιαθεσιμότητα της υγρής μικκυλιακής κουρκουμίνης  του Curcugkel παρέχει  μεγάλες ποσότητες ελεύθερης κουρκουμίνης στην κυκλοφορία του αίματος, που διαρκούν όλο το εικοσιτετράωρο, πράγμα που την καθιστά κατάλληλη για τη χρησιμοποίησή της από τους ανθρώπους. Η δοσολογία του Curcugkel είναι μία κάψουλα , κάθημερινά, επί τρεις μήνες  ή όπως θα καθορίσει ο θεράπων ιατρός.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

Bock SA: Appraisal of complaints of adverse reactions to foods in children during the first 3 yeras of life. Prospective 1987; 79: 683-688

Bernhisel - Braadbent J, Sampson allergenicity in the legume botanical family in children with food hypersensitivity. J Allergy clin Immunol. 1989; 83:435 - 440

Choi YH, Yan GH, Chai OH, Song CH. Inhibitory effects of curcumin on passive cutaneous anaphylactoid response and compound 48/80-induced mast cell activation. Anat Cell Biol. 2010;43(1):36–43. 10.5115/acb.2010.43.1.36 [PMC free article]

Dutta R, Dubal PM, Eloy JA. The connection between seasonal allergies, food allergies, and rhinosinusitis: what is the evidence? Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg. 2015 Feb;23(1):2-7.

Heyman M. et al: Antigen absorption by the jejunal epithelium of children with cow's milk allergy Pediatr Res 1988; 24:197 - 202.

Iweala OI, Burks AW. Food Allergy: Our Evolving Understanding of Its Pathogenesis, Prevention, and Treatment. Curr Allergy Asthma Rep. 2016 May;16(5):37. 

Howland WC 3rd, Simon RA. Sulfite-treated lettuce challenges in sulfite-sensitive subjects with asthma.J Allergy Clin Immunol. 1989 Jun;83(6):1079-82. Erratum in: J Allergy Clin Immunol 1990 Jan;85(1 Pt 1):139-40.

Jagetia GC, Aggarwal BB. "Spicing up" of the immune system by curcumin. J Clin Immunol. 2007;27(1):19–35. 

Karaman M, Arikan Ayyildiz Z, Firinci F, Kiray M, Bagriyanik A, Yilmaz O, et al. Effects of curcumin on lung histopathology and fungal burden in a mouse model of chronic asthma and oropharyngeal candidiasis. Arch Med Res. 2011;42(2):79–87. 10.1016/j.arcmed.2011.01.011 [

Kurup V, Barrios C., Johnson B., Fink J. Intragastric curcumin downregulates Aspergillus antigen induced Th2 response in a murine model of allergic aspergillosis. J Allergy Clin Immunol. 2006;117:S203–S 

Kurup VP, Barrios CS, Raju R, Johnson BD, Levy MB, Fink JN. Immune response modulation by curcumin in a latex allergy model. Clin Mol Allergy. 2007;5:1 . 

Lee JH, Kim JW, Ko NY, Mun SH, Her E, Kim BK, et al. Curcumin, a constituent of curry, suppresses IgE-mediated allergic response and mast cell activation at the level of Syk. J Allergy Clin Immunol. 2008;121(5):1225–31. 

Nowak-Węgrzyn A, Katz Y, Mehr SS, Koletzko S. Non-IgE-mediated gastrointestinal food allergy. J Allergy Clin Immunol. 2015 May;135(5):1114-24. 

Ram A, Das M, Ghosh B. Curcumin attenuates allergen-induced airway hyperresponsiveness in sensitized guinea pigs. Biol Pharm Bull. 2003;26(7):1021–4. . 

Rung - Weeke E. Pollen allergy and atmospheric pollution: appropriate monitoring technology and clinical significance. Allergologie, Jahrgang 12, Kongress ausgabe, September 1989, S 59 - 62

Sampson H. A: The role of food allergy and mediator release in atopic dermatitis. J. Allergy din Immunol. 1988; 81:635 - 645. 6

Sampson H. A et al: Spontaneous release of histamine from basophils and histamine -releasing factor in patients with atopic dermatitis and food hypersensitivity. N engl J. Med 1989; 321:228 - 232.

Sampson H A.: Adverse eaction to ingestants. Annals of Allergy 1991; 67:222 - 228. Zeiger RS, et al: Effect of combined maternal andinfant food - allergen avoidance on development of atopy in early Allergy Clin. Immunol. 1989; 84: 72 89.

Savage J, Johns CB. Food allergy: epidemiology and natural history. Immunol Allergy Clin North Am. 2015 Feb;35(1):45-59. doi: 10.1016/j.iac.2014.09.004.

Schiborr C, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of curcumin from micronized powder and liquid micelles is significantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27.

Shannon R. M. Kinney, Logan Carlson, Jennifer Ser-Dolansky, Chelsea Thompson, Sagar Shah, Amos Gambrah, Wei Xing, Sallie S. Schneider, Clinton B. Mathias. Curcumin Ingestion Inhibits Mastocytosis and Suppresses Intestinal Anaphylaxis in a Murine Model of Food Allergy. PLoS One. 2015; 10(7): e0132467. 

Shoba G, Joy D, Joseph T, Majeed M, Rajendran R, Srinivas PS. Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Med. 1998 May;64(4):353-6.

Yunginger JW et al: Falal food induced anaphylaxis. J Am Med. Assoc. 1988; 260: 1450 - 1452.