Η ΑΛΛΕΡΙΟΓΟΝΟΣ  ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ, ΚΡΗΤΗΣ: ΑΓΡΩΣΤΩΔΗ

Πάγκαλος Άρης

Ωτορινολαρυγγολόγος, Άγιος Νικόλαος, Λασιθίου, Κρήτης, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογικής Αλλεργίας, Ανοσολογίας και και Ρογχοπαθειών, Ηρ. Πολυτεχνείου 8, Αγ. Νικόλαος 721 00 2841 089100, 6976766226

Τα αγρωστώδη είναι φυτά υψηλής αλλεργιογονικής σημασίας. Τα φυτά αλλεργιογονικής σημασίας είναι κυρίως όσα πολλαπλασιάζονται με τη μεταφορά των γυρεοκόκκων τουw με τη βοήθεια του ανέμου.

Ένας ανεμόφιλος γυρεόκοκκος είναι ο φορέας των αρσενικών γονιδίων του φυτού. Τα αλλεργιογόνα ανεμόφιλα φυτά παράγουν μεγάλες ποσότητες γύρης. Αυτή η υπερπαραγωγή αυξάνει την πιθανότητα οι γυρεόκοκκοι να προσεγγίσουν τον ύπερο ενός θηλυκού  άνθους  του ιδίου φυτικού είδους.

Η διαδικασία της μεταφοράς των ανεμοφίλων γυρεοκόκκων γίνεται μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα που διαρκεί από ώρες μέχρι λίγες ημέρες.
Μερικά είδη φυτών, όπως τα αγρωστώδη, παράγουν νέα άνθη συνεχώς, παρατείνοντας έτσι τη χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας μπορεί να αιωρείται η γύρη τους, στον αέρα. Κάτω από ευνοϊκές  καιρικές συνθήκες οι γυρεόκοκκοι μπορεί να ταξιδέψουν σε πολύ μακρυνές αποστάσεις, από τον τόπο παραγωγής τους.

Τα παρισσότερα από τα αλλεργιογόνα φυτά που ευδοκιμούν σε διάφορες κλιματικές ζώνες μιας περιοχής της γης, ανευρίσκονται επίσης και σε άλλες περιοχές της γης, όπου επικρατούν παρόμοιες κλιματολογικές συνθήκες.
Τα αγρωστώδη υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα και σε όλους τους νομούς της Κρήτης, όπως απέδειξαν οι έρευνες που έγιναν με κατάλληλους γυρεοσυλλέκτες.
Υπάρχουν παγκοσμίως κατανεμημένα 9.000 είδη αγρωστωδών. Μεταξύ των πλείστων αγρωστωδών αλλεργιογονικής σημασίας υπάρχει διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα. Όσο πιο στενή είναι η βοτανική σχέση μεταξύ δύο φυτών, τόσο μεγαλύτερου βαθμού δομική και ανοσολογική ομοιότητα υπάρχει μεταξύ των αλλεργιογόνων, που υπάρχουν στις γύρεις τους.

Γιαυτό το λόγο, όταν ένας ασθενής είναι ευαίσθητος προς  τους γυρεοκόκους ενός φυτού που ανήκει στην οικογένεια των αγρωστωδών,   είναι πολύ πιθανόν να είναι ευαίσθητος και προς κάποιο άλλο αγρωστώδες φυτό.
Οι αντιγονικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων ειδών γυρεοκόκκων μέσα σε ένα γένος φυτού θεωρούνται κλινικά ασήμαντοι [Πηγή: Lars Yman. Botanical Relations and Immunological Cross-Reactions in Pollen Allergy. @nd Edition, 1982].

Τα αγρωστώδη είναι από τις μεγαλύτερες οικογένειες φυτών, υψηλοτάτης οικονομικής  και διατροφικής σημασίας για τον άνθρωπο, όπως το σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αλλά και πολλά άλλα είδη, μεταξύ των 9000 ειδών που υπάρχουν στη γη και χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές. Πολλά όμως αγρωστώδη είναι πολύ διαδεδομένα ζιζάνια, όπως η αγριάδα (Cynodon dactylon), 

Στο νομό Λασιθίου    τα αγρωστώδη αφθονούν στην παράλια ζώνη,  στις ημιορεινές  και τις ορεινές περιοχές, όπου  ανθοφορούν εξ αιτίας του κλίματος, των μετεωρολογικών συνθηκών και της γεωγραφικής θέσης του νομού,  σχεδόν όλο το έτος.

Τα αγρωστώδη είναι ανεμόφιλα φυτά, των οποίων η γύρη λόγω του πολύ μικρού μεγέθους της  αιωρείται στην ατμόσφαιρα και μετακινείται ταχύτατα με τη βοήθεια του ανέμου.
Τα άνθη των αγρωστωδών είναι πολύ μικρών διαστάσεων και ανοίγουν μόνο για λίγες ώρες την ημέρα, προκείμενου να εκτοξευτούν οι γυρεόκοκκοι στην ατμόσφαιρα για τη γονιμοποίηση των φυτών. Οι γυρεόκοκκοι των αγρωστωδών μόλις ανατείλει ο ήλιος και ζεσταθεί η ατμόσφαιρα αφθονούν στο περιβάλλον [1].

Ένας γυρεόκοκκος είναι ιδεώδης φορέας ουσιών που πρέπει να απελευθερωθούν, μόλις έλθουν σε επαφή με μια υγρή επιφάνεια. Ως ένα μέρος της φυσικής λειτουργίας του, ο γυρεόκοκκος φέρει ουσίες ειδικής αναγνώρισης του είδους του φυτού, που απελευθερώνονται και εντοπίζονται  στο σωλήνα της γύρης, προτού αυτός εξελιχτεί σε ύπερο.

Μαζί με αυτές τις ειδικές ουσίες κλειδιά, απελευθερώνεται και  ένας  μεγάλος αριθμός πρωτεϊνών, που κάνει   ποικίλες λειτουργίες  κατά την αρχική φάση της γονιμοποίησης. Σ΄αυτές τις πρωτεϊνες περιλαμβάνονται  ένζυμα, η λειτουργία των οποίων  είναι η ίδια, ανεξαρτήτως των φυτικών ειδών και όπου η μοριακή δομή είναι όμοια στα συγγενή είδη, γένη ή ακόμη και οικογένειες. Τα αλλεργιογόνα των γυρεοκόκκων βρίσκονται μεταξύ αυτών των δύο μειζόνων τύπων των ταχέως απελευθερούμενων ουσιών. [Πηγή: Lars Yman. Botanical Relations and Immunological Cross-Reactions in Pollen Allergy. @nd Edition, 1982].

Τα άνθη των ανεμόφυλων απελευθερώνουν γυρεοκόκκους με την ανατολή του ηλίου. Καθώς προχωράει η ημέρα, το μεσημέρι, οι γυρεόκοκκοι  ανέρχονται στην στρατόσφαιρα και τις απογευματινές ώρες που ψυχραίνει η ατμόσφαιρα επανέρχονται στην επιφάνεια της γης.

Γιαυτό τα άτομα με ευαισθησία στις γύρεις των αγρωστωδών έχουν εντονότερα συμπτώματα αλλεργικής ρινίτιδας ή άσθματος ή  και των δύο, κατά τις πρωινές και απογευματινές ώρες και λιγότερο έντονα συμπτώματα τις μεσημεριανές ώρες.

Οι γυρεόκοκκοι ζουν λιγότερο από μια ημέρα και αυτός χρόνος είναι ο βραχύτερος που παρατηρείται σε φυτά που παράγουν άνθη.
Ο χρόνος ανθοφορίας των αγρωστωδών το νομό Λασιθίου  δεν είναι ακριβής, αλλά εκτιμάται κατά προσέγγιση, αφού οι κλιματολογικές συνθήκες είναι διαφορετικές,  χρόνο με το χρόνο. Η γύρη των αγρωστωδών είναι η κυριότερη αιτία αλλεργίας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Οι γυρεόκοκκοι από τα διάφορα είδη αγρωστωδών ή ποωδών φυτών [Poaceae (Grass)] είναι υψηλής αλλεργιογονικότητας και ευθύνονται παγκοσμίως για το 20% των αλλεργικών αντιδράσεων του γενικού πληθυσμού και του 40% των ατοπικών ατόμων, δηλαδή των ατόμων με αυξημένα επίπεδα συγκεντρώσεων ανοσοσφαιρινών ΙgE [2].

Η κλινική έρευνα  που έγινε και γίνεται μέχρι σήμερα από τον υπογράφοντα στο ιατρείο του στον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου Κρήτης,  με αλλεργική ρινίτιδα, αλλεργική ρινοκολπίτιδα, καθ΄υποτροπήν μέση ωτίτιδα, και αλλεργική καθ’ υποτροπήν λαρυγγίτιδα ή σε πάσχοντες από αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα, απέδειξε ότι σε μεταξύ των πασχόντων, πλέον του 42% είναι ευαίσθητοι στους γυρεοκόκκους αγρωστωδών.

Όμως σπανίως οι πάσχοντες είναι ευαίσθητοι μόνο στα αγρωστώδη, αλλά είναι ευαίσθητα και σε άλλα φυτά της αλλεργιογόνου χλωρίδας του νομού Λασιθίου , όπως το περδικάκι, ελιά, κυπαρίσσι, κλπ
Ενώ τα περισσότερα φυτά που ανήκουν στα Αγρωστώδη είναι ανεμόφιλα, δηλαδή η γονιμοποίησή τους προκαλείται δια της μεταφοράς τους με τη βοήθεια του ανέμου, εν τούτοις υπάρχουν  και μερικές εξαιρέσεις  με τα κλειστόγαμα φυτά (μικρός αριθμός), που πολλαπλασιάζονται με έντομα (εντομόφιλα).

Γενικά, τα αγρωστώδη στο νομό Λασιθίου αρχίζουν να αναπτύσσονται στην αρχή της άνοιξης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της άνοιξης και μέχρι  την αρχή του θέρους κυκλοφορεί η  αλλεργιογόνος  γύρη τους, η οποία εξέρχεται και αιωρείται στην ατμόσφαιρα και μετακινείται στην ατμόσφαιρα  με τη βοήθεια των ανέμων [3].                                                                                                              
Λόγω των ποικίλων  περιβαλλοντικών, εδαφολογικών και μετεωρολογικών παραγόντων (βροχοπτώσεις), που επικρατούν στο νομό Λασιθίου  ο συνολικός αριθμός αλλεργιογόνων γυρεοκόκκων από τα αγρωστώδη ποικίλει κατ’ έτος.

Οι αλλεργιογόνοι  γυρεόκοκκοι ποικίλων ειδών  αγρωστωδών,  που είναι αυτοφυή  ως ζιζάνια, προέρχονται κυρίως από ακαλλιέργητα χωράφια ή  χωράφια που ποτίζονται,  αλλά δεν γίνεται σ’ αυτά αποψίλωση των χόρτων. Αγρωστώδη αφθονούν επίσης  στα  πρανή των δρόμων, τους κήπους, τους  ελαιώνες  και τις ακαλλιέργητες περιοχές των ημιορεινών και ορεινών εδαφών του νομού Λασιθίου.

Οι ασθενείς με ωτορινολαρυγγολογικές αλλεργικές παθήσεις που  είναι  ευαίσθητοι στους γυρεοκόκκους των αγρωστωδών, σπανίως είναι αλλεργικοί σε ένα μόνο αγρωστώδες φυτό. Συνήθως υπάρχει αλλεργία σε αρκετά είδη αγρωστωδών, τα οποία όμως επιδεικνύουν διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα [4].

Το παθολογοανατομικό υπέδαφος των ΩΡΛ αλλεργικών παθήσεων και του αλλεργικού άσθματος είναι η φλεγμονή του αναπνευστικού βλεννογόνου, από την εισπνοή των αλλεργιογόνων. Οι  κλασσικές συμβατικές θεραπείες, στις οποίες συνταγογραφούνται και χορηγούνται φάρμακα, όπως οι  εισπνεόμενα  κοκορτικοστεροειδή, βήτα2-αγωνιστές, μη ηρεμιστικά Η1 αντιισταμινικά και  αντιλευκοτριενικά φάρμακα, αυτά ανακουφίζουν μόνον τα συμπτώματα, χωρίς να εξουδετερώνουν τα αίτια της αλλεργίας.

Επειδή η συμβατική φαρμακοθεραπεία αποτυγχάνει στην αποκατάσταση του δυσλειτουργικού ανοσοποιητικού συστήματος των πασχόντων,  έχει αποδειχτεί πλέον ότι η ανοσοθεραπεία με χορήγηση εκχυλισμάτων αλλεργιογόνων, προς τα οποία είναι ευαίσθητοι οι ασθενείς, που πρωτοεφαρμόστηκε το 1911 είναι η μόνη ριζική θεραπεία των αιτίων των ΩΡΛ αλλεργικών παθήσεων.

Γνωρίζοντας τη διάρκεια της ανθοφορίας των αγρωστωδών στο νομό Λασιθίου,  μπορεί να βγάλει κανείς συμπέρασμα αν κάποιος ασθενής είναι αλλεργικός στα αγρωστώδη με τη λήψη του ιατρικού ιστορικού. Αυτή η διάγνωση επιβεβαιώνεται με τη διενέργεια των ενδοεπιδερμικών δοκιμασιών νυγμού (skin prick tests) που καθοδηγεί στη συνταγογράφηση της υπογλώσσιας ανοσοθεραπείας.

Η ανοσοθεραπεία είναι η  μόνη ριζική θεραπεία των ΩΡΛ αλλεργικών παθήσεων, που οφείλονται στα αγρωστώδη, αλλά και στα άλλα αλλεργιογόνα (ακάρεα, μύκητες, σκύλος, γάτα), που στοχεύει στην εξουδετέρωση της αιτίας  αυτών των νόσων και όχι μόνο στην ανακούφιση των συμπτωμάτων τους [5].
Η ανοσοθεραπεία εφαρμόζεται με επιτυχία τα τελευταία 100 έτη [5]. Σήμερα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και ασφαλής η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία [ΑLLERGOVAC SUBLINGUALE].

Γενικά, η χρησιμοποίηση μείγματος εκχυλισμάτων αλλεργιογόνων κλινικής σημασίας  αγρωστωδών φαίνεται να είναι η επιθυμητή επιλογή για τα άτομα με ΩΡΛ αλλεργικές παθήσεις, που ζουν στις  πεδινές και ημιορεινές  και παραλιακές περιοχές της Ελλάδος, περιλαμβανομένου και του νομού Λασιθίου  [2].

Η επαφή με τα Αγρωστώδη δεν προκαλεί μόνον συμπτωματολογία από το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα και τους επιπεφυκότες των οφθαλμών, αλλά μπορεί να επιδεινώσει εποχιακά τις  εκζεματοειδείς  βλάβες του δέρματος, των ασθενών με ατοπικό έκζεμα, δηλαδή το έκζεμα που προκαλείται με τη μεσολάβηση των IgE ανοσοσφαιρίνες. Σ’ αυτούς τους ασθενείς η διάγνωση της ευαισθησίας προς τα Αγρωστώδη μπορεί να γίνει με τις επιδερμικές δοκιμασίες (patch testing)  αεροαλλεργιογόνων [6].
Από τις ΩΡΛ αλλεργικές παθήσεις, η αλλεργική ρινίτιδα είναι μια χρόνια νόσος υψηλής  υγειονομικής και οικονομικής σημασίας, διότι πάσχυν από αυτήν πάνω από 500 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως [7]. Γιαυτό είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1. Albertine, J.M., Manning, W.J., DaCostaStinson, K.A., Muilenberg, M.L., Rogers, C.A. (2014): Projected Carbon Dioxide to Increase Grass Pollen and Allergen Exposure Despite Higher Ozone Levels. PLoS ONE 9(11): e111712
2. Γκέλης Ν. Δημήτριος. Ωτορινολαρυγγολογική Αλλεργία. Εκδόσεις Δ. Γκέλης, 1985
3. Alan Bullimore, Toby Batten, Simon Hewings, Karl Juergen Fischer von Weikersthal-Drachenberg, Murray Skinner. Cross-reactivity in Grasses: Biochemical Attributes Define Exemplar Relevance. World Allergy Organ J. 2012 Oct; 5(10): 111–119. Published online 2012 Oct 15.doi: 10.1097/WOX.0b013e31826a10cf
4. D’Amato, G., Lobefalo, G. (1989): Allergic pollens in the southern Mediterranean area. Journal of Allergy and Clinical Immunology 83: 116-22.                                         
5. Marcucci F, Sensi L, Di Cara G, Incorvaia C, Puccinelli P, Scurati S, Frati F. Which allergen extract for grass pollen immunotherapy? An in vitro study. Immunol Invest. 2010;39(6):635-44.                                                                                                                                                                                                                                                  
6. Darsow U, Behrendt H, Ring J. Gramineae pollen as trigger factors of atopic eczema: evaluation of diagnostic measures using the atopy patch test. Br J Dermatol. 1997 Aug;137(2):201-7.
7. Pawankar R, Canonica GW, Holgate ST, Lockey RF, editors.White Book on Allergy. World Allergy Organization (WAO); Milwaukee: 2011