H αλλεργιογόνος χλωρίδα της Κύπρου: H αλλεργιογονικότητα της Ελιάς©

Η Ελιά είναι πολύτιμο δένδρο, καθόσον το ελαιόλαδο που παράγεται από τους καρπούς της και θεωρείται σήμερα το υγιεινότερο από τα φυτικά έλαια και ζωικά λιπαρά είναι η αιτία της επιβίωσης των λαών της Μεσογείου και της ανάπτυξης των πολιτισμών που άνθισαν και ανθούν σήμερα.

Σύμφωνα με το  Π.Γ. Γεννάδιο (Λεξικό φυτολογκόν, 2014) η Ελιά είναι ιθαγενές και αυτοφυούμενο δένδρο της Μικράς Ασίας, της Συρίας και της Ελλάδας.

Οι σύγχρονες έρευνες έχουν αποδείξει ότι ελιές υπήρχαν στα παράλια  της Συρίας και της  Μικράς Ασίας   και από εκεί οι  Φοίνικες μετέφεραν την καλλιέργεια της Ελιάς στην Κύπρο, στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου, στην Ελλάδα και στη Νότια Ιταλία. Από εκεί οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι διέδωσαν το ελιόδεντρο στην Αφρική και στην Ευρώπη.

Το βέβαιον είναι ότι  από τα προϊστορικά χρόνια, όπως αποδεικνύουν ευρήματα ανασκαφών στην Κνωσό και στην Σαντορίνη, καλλιεργείτο η Ελιά, όπως διακρίνεται σε με τοιχογραφίες δένδρων που μοιάζουν με ελαιόδεντρα.

Στο Μουσείο Ορυκτών και Απολιθωμάτων της Σαντορίνης εκτίθενται απολιθώματα με φύλα Ελιας ηλικίας 50.000 ετών.

Στην αρχαία Ελλάδα και την Κύπρο η Ελιά εθεωρείτο  ιερό δένδρο  (και σύμβολο της σοφίας, της ειρήνης και της νίκης) και την ονόμαζαν ελάα ή ελαία και την άγρια την ονόμαζαν αγριέλαιος, άγριφος ή κότινος κ.α. Σήμερα ο λαός την άγρια ελιά την ονομάζει αγριλιά αγρίλι κ.α.

Άλλωστε η σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας εκτός από την απεικόνιση της νήσου Κύπρου φιλοξενεί και δύο χιαζόμενους κλαδους Ελαίας.

Η καλλιέργεια της Ελιάς στην Κύπρο
Η ελιά καλλιεργείται στα παραλιακά εδάφη και στην ενδοχώρα της Κύπρου  μέχρι το υψόμετρο των 700 μέτρων και θεωρείται το πλέον διαδεδομένο μη δασικό δέντρο του νησιού.

Σήμερα, σύμφωνα με τα δεδομένα στοιχεία του Κλάδου Οπωροκηπευτικών του Τμήματος Γεωργίας του Υπουργείου Γεωργίας της Κύπρου,  υπάρχουν στο νησί   1.665.780 ή 62%
ελαιόδεντρα που αρδεύονται,  ξερικά ελαιόδεντρα: 1.020.994 ή 38%.
Συνολικά καλλιεργούνται σε μια έκταση 13.500 εκταρίων  2.686.774 ελαιόδεντρα, τα οποία παράγουν ετησίως 6.000-12.000 τόνους ελαιολάδου.

Οι ελαιώνες της Κύπρου είναι μικροί και διάσπαρτοι, διότι ο κλήρος γης είναι μικρός κατανεμημένος σε πολυάριθμους μικροιδιοκτήτες. Παρά τούτο, στην Κύπρο  αχολούνται και με την ελαιοκαλλιέργεια περίπου  30.000 οικογένειες.

Δεν υπάρχουν αξιόπιστα στατιστικά δεδομένα  για την επαρχία της  Κερύνειας και το μεγαλύτερο μέρος της Επαρχίας Αμμοχώστου, διότι κατέχονται από το 1974 από τουρκικά στρατεύματα.

Στην Κύπρο υπάρχει η Κυπριακή λαδοελιά που φύεται είτε σκόρπια, είτε με συστηματικές φυτείες, άλλοτε ξερικές και άλλοτε αρδευόμενες, όπου υπάρχει νερό για άρδευση.

Από πλευράς μεγέθους του ελαιοκάρπου διακρίνονται τρείς κλώνοι Κυπριακής λαδοελιάς, ήτοι:  Ο Κίτι , ο  Κλήρου και ο  Κάτω Δρυς. Οι κλώνοι αυτοί παράγουν εδώδιμες ελιές (πράσινες και μαύρες ελιές) και κατά δεύτερο λόγο ελαιόλαδο.
Για την παραγωγή ελαιολάδου καλλιεργούνται  κυρίως οι κλώνοι:  Φλάσου και  Λυθροδόντας.

Εκτός από την Κυπριακή λαδελιά, από το 1971 έχουν φυτευτεί στην Κύπρο και ξενικά είδη ελιάς, όπως η  Κορωνέικη,  Μαντζανίλλο,  Πικουάλ και  Καλαμών

Ανεξάρτητα από το είδος των ελαιοδένδρων οι γυρεόκοκκοι της Ελιάς έχουν την ίδια αλλεργιογονικότητα.

Η αλλεργιογονικότητα της γύρης της Ελιάς

Οι γυρεόκοκκοι της Ελιάς, ανεξάρτητα από το είδος της,  έχουν μικρή διάμετρο (17-23μ) και γι’ αυτό έχουν ισχυρή κλινική αλλεργιογόνο σημασία.

Τα αλλεργιογόνα που περιέχουν οι γυρεόκοκκοι των ανθέων της Ελιάς είναι από τα σημαντικότερα αλλεργιογόνα, κλινικής σημασίας, που ευθύνονται για την πρόκληση αλλεργικής συμπτωματολογίας από το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα.

Η ελιά είναι δέντρο ανεμόμυλο ή ανεμόγαμο.  Η ελιά ανθοφορεί στην Κύπρο τον Απρίλιο- Μάιο και ανάλογα με την ποικιλία των δένδρων,  την τοποθεσία που είναι φυτεμένα και τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν κατ΄έτος.

Η  επικονίαση γίνεται με τη μεταφορά της γύρης από τους ανθηρές στο στίγμα του υπέρου των ανθέων.
Τα άνθη της ελιάς αυτογονιμοποιούνται ή χρειάζονται  σταυροεπικονίαση για μία επιτυχημένη καρποφορία,  ανάλογα με την ποικιλία του δέντρου.

Τα άνθη της ελιάς είναι μικρά λευκοχροα, διμορφικά (τελεία και ατελή).  Φέρουν  δύο ανθήρες και έναν κανονικό ή πυρωμένο υπέρ (ατροφικός ύπερος που δεν είναι επιδεκτικός γονιμοποίησης). Ο αριθμός των ανθέων, ανάλογα με την ποικιλία του δένδρου κυμαίνεται  από 10-20 άνθη που βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων σε ταξιανθίες βότρυ.  

Τα άνθη της παράγουν γυρεοκόκκους  υψηλής αλλεργιογονικότητας, που μετακινούνται σε μακρινές αποστάσεις με τη βοήθεια των ανέμων.

Η ελιά παράγει άφθονα άνθη και  παρουσιάζει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας,  κατά την οποία τα δέντρα ενώ σε μία καλλιεργητική περίοδο φέρουν ικανοποιητική ανθοφορία και τελικά καρπόδεση και παραγωγή ελαιοκάρπου, την επόμενη χρονιά, παρά την έντονη ανθοφορία,  έχουν πολύ περιορισμένη έως μηδαμινή καρποφορία .

Η κλινική σημασία της ευαισθησίας τους γυρεόκοκκους της γύρης της Ελιάς.

Τα άτομα με αλλεργική προδιάθεση όταν για πρώτη φορά εκτεθούν στη γύρη της ελιάς ευαισθητοποιούνται προς τα αλλεργιογόνα της Ελιάς, που υπάρχουν στους γυρεοκόκκους της και έρχονται σε άμεση επαφή με τον αναπνευστικό βλεννογόνο των ρινικών κοιλοτήτων και των βρόγχων.

Αποτέλεσμα αυτής της επαφής είναι η δημιουργία αντισωμάτων (ειδικές IgE ανοσοσφαιρίνες) κατά των αλλεργιογόνων της Ελιάς. Σε μια δεύτερη έκθεση του ευαισθητοποιημένου ατόμου στη γύρη της Ελιάς, τα αλλεργιογόνα των γυρεοκόκκων ερχόμενα σε επαφή με το βλεννογόνο πυροδοτούν την αντίδραση αλλεργιογόνου αντισώματος πάνω στην επιφάνεια των μαστυοκυττάρων.

Αυτή η αντίδραση οδηγεί στη διάσπαση των κοκκίων που υπάρχουν μέσα στα μαστοκύτταρα και την απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών, που ευθύνονται για την πρόκληση της αλλεργικής φλεγμονής του ρινικού ή του βρογχικού βλεννογόνου ή και των δύο βλεννογόνων ή και των επιπεφυκότων των οφθαλμών.

Η κλινική εικόνα που ακολουθεί είναι αυτή της αλλεργικής ρινίτιδας (πταρμοί, μπούκωμα, κνησμός και καταρροή της μύτης, βρογχικό άσθμα, ρινοεπιπεφυκίτιδα. Βεβαίως συνήθως τα ευαίσθητα άτομα στους γυρεόκοκκους της Ελιάς εκδηλώνουν ποικίλης έντασης και διάρκειας αλλεργική ρινίτιδα, που μπορεί σε πολλές περιπτώσεις να συνυπάρχει με αλλεργικό άσθμα ή αλλεργική επιπεφυκίτιδα.

Σύμφωνα με τις έρευνες του Ωτορινολαρυγγολόγου Γεωργίου Βασιλείου το ποσοστό των ατόμων με αλλεργική ρινίτιδα στην περιοχή τη, τουλάχιστον της Λάρνακας της Κύπρου φτάνει περίπου το 25% του γενικού πληθυσμού.

Από αυτό το ποσοστό είναι ευαίσθητο στους γυρεοκόκκους της Ελιάς στο 50%.
Πολλά άτομα με αλλεργική ρινίτιδα επιδεικνύουν ευαισθησία και προς άλλες γύρει; Αλλεργιογόνων φυτών, όπως τα αγρωστώδη, σύνθετα και άλλα δένδρα.

Τα συμπτώματα αλλεργικής ρινίτιδας, άσθματος και των λοιπών αλλεργοπαθειών που οφείλονται σε ατοπία, δηλαδή προκαλούνται με τη μεσολάβηση ΙgE ανοσοσφαιρινών εκδηλώνονται στα ευαισθητοποιημένα άτομα, την εποχή της ανθοφορίας της Ελιάς, όχι μόνον στις περιοχές του Νομού Πειραιά, αλλά και σε κάθε παράλια  και νησιωτική περιοχή της Ελλάδας, όπου φύεται η ελιά.

Διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα της Ελιάς

Η Ελιά ανήκει στην οικογένεια των Ελαιοειδών (Oleaceae), η οποία περιλαμβάνει 4 σημαντικά γένη, ήτοι: Η Ελιά, ο Φραξίνος, η Σύριγγα (Πασχαλιά) και το Λιγούστρο. Τα δένδρα που ανήκουν  στα Ελαιοειδή παρουσιάζουν διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα [1, 2].

Αυτό σημαίνει ότι, όταν κάποιο άτομο είναι ευαίσθητο στα αλλεργιογόνα της Ελιάς, μπορεί να παρουσιάζει ευαισθησία και σε κάποιο από τα άλλα μέλη της οικογενείας των Ελαιοειδών.

Οι γυρεόκοκκοι της Ελιάς είναι πολύ ελαφρείς, αόρατοι με γυμνό το μάτι και ταξιδεύουν σε πολύ μακρινές περιοχές, από το σημείο της παραγωγής τους. Έτσι στον  ατμοσφαιρικό αέρα της Κύπρου καταφθάνουν γυρεόκοκκοι Ελιάς, όπως και άλλων αλλεργιογόνων φυτών, με τη βοήθεια των επικρατούντων βορείων ανέμων, οι οποίοι μεταφέρουν τους αλλεργιογόνους γυρεοκόκκους  από τη νότια παραλία της Μικράς Ασίας (Κιλικία). Αυτή η δυνατότητα μπορεί να παρατείνει τη χρονική διάρκεια παρουσίας αλλεργιογόνων και των αλλεργικών συμπτωμάτων στη Μεγαλόνησο.

Βεβαίως, επειδή η Ελιά είναι ανεμόφιλο δένδρο δεν συνιστάται το ξερίζωμα των ελαιοδένδρων που είναι φυτεμένα γύρω από την κατοικία κάποιου ατόμου με αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα ή  διότι οι αλλεργιογόνοι γυρεόκοκκοι θα έλθουν από περιοχές που απέχουν πολλά χιλιόμετρα από την κατοικία ενός αλλεργικού ατόμου.

Ευαισθησία στα αλλεργιογόνα της Ελιάς

Υπάρχει ένας μικρός αριθμός ατόμων στην Κύπρο με αλλεργική ρινίτιδα (10%) που είναι  ευαίσθητα μόνο στα αλλεργιογόνα της Ελιάς, δηλαδή είναι  μονοαλλεργικά. Το 90% των πασχόντων είναι πολυαλλεργικά άτομα, δηλαδή έχουν ευαισθησία σε περισσότερα από ένα αλλεργιογόνα φυτικής ή μη φυτικής προέλευσης.

Τα αλλεργιογόνα της Ελιάς

Μεταξύ των πολλών πρωτεϊνικών αλλεργιογόνων που ανιχνεύτηκαν στην στους γυρεοκόκκους της Ελιάς, έχουν απομονωθεί και χαρακτηριστεί 13, (Ole e 1 έως Ole e 13) – Το αλλεργιογόνο  Ole e 1 είναι ο συχνότερος ευαισθητοποιός παράγοντας, που αφορά περισσότερο από το 70% των πασχόντων από αλλεργία στην Ελιά [3, 4].

Το αλλεργιογόνο Ole e 6 είναι μια πρωτεϊνη γυρεοκόκκου Ελιάς που ωεπιδεικνύει αλλεργιογονική δραστηριότητα μεταξύ των ατόμων που είναι ευασθητοποιημένα στη γύρη της Ελιάς. Η τρισδιάστατη δομή του αλλεργιογόνου Ole e 6 έχει καθοριστεί σε διάλυμα με τις  μεθόδους  NMR [5].

Επίσης τα αλλεργιογόνα  Ole e 4 και  Ole e 7, έχει αποδειχτεί ότι είναι μείζονα αλλεργιογόνα.
Μέσα σ΄αυτό το πλαίσιο, η εξάπλωση πολλών αλλεργιογόνων της Ελιάς φαίνεται ότι εξαρτάται από τη γεωγραφική περιοχή, στην οποία ζουν τα ευαισθητοποιημένα άτομα.

Μερικά από τα αλλεργιογόνα της Ελιάς έχει αποκαλυφθεί ότι είναι μέλη γνωστών πρωτεϊνικών οικογενειών:
Προφιλλινη (Ole e 2), πρωτείνες συνδέουσες Ca(2+) (Ole e 3 και Ole e 8), δισμουτάση-υπεροξειδίου (Ole e 5) και της πρωτεΐνης μεταφοράς λιπιδίου (Ole e 7).
Δεν έχει διαπιστωθεί βιολογική λειτουργία για το αλλεργιογόνο  Ole e 1, ενώ το Ole e 4 και  Ole e 6 είναι νέες πρωτείνες χωρίς ομολογία προς τις γνωστές ακολουθίες που υπάρχουν στα μέχρι σήμερα πληροφοριακά δεδομένα.

Κωδικοποιητικά  cDNAs για τα αλλεργιογόνα Ole e 1, Ole e 3 και  Ole e 8 έχουν υπερπαραχθεί σε ετερογενή συστήματα.

Τα ανασυνδυασμένα προϊόντα των αλλεργιογόνων έχουν δείξει ότι διπλώνονται σωστά και επιδεικνύουν  τις λειτουργικές δραστηριότητες των φυσικών αλλεργιογόνων.
Ειπρόσθετα, και άλλες οικογένεις φυτών (Αγρωστώδη, Σημυδοειδή) έχουν δείξει ότι οι γυρεόκοκκοί τους περιέχουν αλλεργιογόνα που σχετίζονται δομικά και ανοσολογικά  με τα αλλεργιογόνα της Ελιάς.
Αυτό το γεγονός επιτρέπει να ανιχνευτούν  και να αξιολογηθούν οι αντιδράσεις διασταυρουμένης αλλεργιογονικότητας των αλλεργιογόνων της Ελιάς.

Πρόσφατα εντοπίστηκε και το αλλεργιογόνο της Ελιάς Ole e 13, το οποίο είναι  μια θαουματινοειδής πρωτείνη [thaumatin-like protein]. Aυτό το αλλεργιογόνο μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην τροφική αλλεργία και τη διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα των πρωτεινών των αλλεργιογόνων της γύρης.
Υπάρχουν τουλάχιστον 20 πρωτεΐνες με αλλεργιογόνο δραστηριότητα στους γυρεοκόκκους της Ελιάς και από αυτές οι 13 έχουν χαρακτηριστεί (Ole e 1 έως  Ole e 13)

Το Ole e 1 θεωρείται ότι είναι το μείζον αλλεργιογόνο, που προκαλεί ευαισθητοποίηση σε ποσοστό μεγαλύτερο του 55% των ασθενών.
Το αλλεργιογόνο Ole e 6  επιδεικνύει αλλεργιογόνο δραστηριότητα με υψηλή επίπτωση  μεταξύ των ατόμων που είναι αλλεργικά στην  Ελία  [5].

Το αλλεργιογόν Οle e 10 είναι μια πρωτείνη με αλλεργιογόνο δραστηριότητα  και καθορίζει μια νέα οικογένεια μορίων που συνδέονται με υδατ΄’ανθρακα, που δυνητικά συμμετέχει στην παραγωγή της γύρης [6].

Τα κλινικά χαρακτηριστικά της αλλεργίας στη γύρη της Ελιάς εξαρτώνται από το αντιγονικό φορτίο, το προφίλ των αλλεργιογόνων  και τους γενετικούς περιορισμούς. Έχει βρεθεί ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του αλλεργιογόνου της Ελιάς Ole e 2 και  Ole e 10 με το βρογχικό άσθμα.

Επίσης έχει βρεθεί ότι υπάρχει γενετικός έλεγχος  των ειδικών αντιδράσεων (κλινική νόσος) που προκαλούνται με τη μεσολάβηση ΙgE αντισωμάτων προς τα αλλεργιογόνα Ole e 2 και Ole e 10, που θα μπορούσαν να έχουν σχέση με την αλλεργία προς τη γύρη της Ελιάς [7].

Το αλλεργιογόνο της Ελιάς Ole e 13 είναι το μοναδικό τροφικό αλλεργιογόνο από τα αλλεργιογόνα της Ελιάς [8, 9].

Αντιμετώπιση της αλλεργίας στην Ελιά
Η αλλεργική συμπτωματολογία των ασθενών μπορεί να περιοριστει εφαρμόζοντας τα κλασσικά μέτρα πρόληψης και να αντιμετωπιστεί με την κλασσική φαρμακευτική αγωγή [Βλέπε: ΑΛΛΕΡΓΙΑ-ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ-ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ-ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΩΡΛ ΑΛΛΕΡΓΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ

Τα άτομα με αλλεργική ρινίτιδα που είναι ευαίσθητα στα αλλεργιογόνα της Ελιάς μπορεί εύκολα να αναπτύξουν και βρογχικό άσθμα. Αυτό μπορεί να προληφθεί, αν έγκαιρα αποδειχτεί με τις ενδοεπιδερμικές  δοκιμασίες νυγμού η ευαισθησία των πασχόντων στα αλλεργιογόνα της Ελιάς και εφαρμοστεί ως ριζική και όχι μόνον προσωρινά ανακουφιστική, η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία με εκχυλίσματα αλλεργιογόνων Ελιάς.

Η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία με το Allergovac Sublinguale που διαρκεί τρία χρόνια, έχει βρεθεί ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική [10].
ΒΛΕΠΕ:ΥΠΟΓΛΩΣΣΙΑ ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1.Kernerman SM, McCullough J, Green J, Ownby DR. Evidence of cross-reactivity between olive, ash, privet, and Russian olive tree pollen allergens. Ann Allergy. 1992 Dec;69(6):493-6.

2.Niederberger V1, Purohit A, Oster JP, Spitzauer S, Valenta R, Pauli G. The allergen profile of ash (Fraxinus excelsior) pollen: cross-reactivity with allergens from various plant species. Clin Exp Allergy. 2002 Jun;32(6):933-41.

3.Rodríguez R, Villalba M, Monsalve RI, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. Int Arch Allergy Immunol. 2001 Jul;125(3):185-95.

4.Villalba M, Rodríguez R, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. From structures to diagnosis and treatment. Methods. 2014 Mar 1;66(1):44-54. doi: 10.1016/j.ymeth.2013.07.038. Epub 2013 Aug 3.

5. Treviño MA1, García-Mayoral MF, Barral P, Villalba M, Santoro J, Rico M, Rodríguez R, Bruix M. NMR solution structure of Ole e 6, a major allergen from olive tree pollen. J Biol Chem. 2004 Sep 10;279(37):39035-41. Epub 2004 Jul 7.

6. Barral P, Suárez C, Batanero E, Alfonso C, Alché Jde D, Rodríguez-García MI, Villalba M, Rivas G, Rodríguez R. An olive pollen protein with allergenic activity, Ole e 10, defines a novel family of carbohydrate-binding modules and is potentially implicated in pollen germination. Biochem J. 2005 Aug 15;390(Pt 1):77-84.

7.Quiralte J, Llanes E, Barral P, Arias de Saavedra JM, Sáenz de San Pedro B, Villalba M, Florido JF, Rodríguez R, Lahoz C, Cárdaba B. Ole e 2 and Ole e 10: new clinical aspects and genetic restrictions in olive pollen allergy. Allergy. 2005 Mar;60(3):360-5.

8.Jimenez-Lopez JC1, Robles-Bolivar P2, Lopez-Valverde FJ2, Lima-Cabello E2, Kotchoni SO3, Alché JD2. Ole e 13 is the unique food allergen in olive: Structure-functional, substrates docking, and molecular allergenicity comparative analysis. J Mol Graph Model. 2016 May;66:26-40. doi: 10.1016/j.jmgm.2016.03.003. Epub 2016 Mar 17.

9. ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΟΣ ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: Ελιά η Ευρωπαϊκή©

9.Giovanni Battista Pajno, Roberto Bernardini, Diego Peroni, Stefania Arasi, Alberto Martelli, Massimo Landi, Giovanni Passalacqua, Antonella Muraro, Stefania La Grutta, Alessandro Fiocchi, Luciana Indinnimeo, Carlo Caffarelli, Elisabetta Calamelli, Pasquale Comberiati, Marzia Duse, Allergen-specific Immunotherapy panel of the Italian Society of Pediatric Allergy and Immunology (SIAIP) Clinical practice recommendations for allergen-specific immunotherapy in children: the Italian consensus report. Ital J Pediatr. 2017; 43: 13. Published online 2017 Jan 23. doi: 10.1186/s13052-016-0315-y