Αναφυλαξία - Β’ Μέρος

Γκέλης Ν. Δημήτριος [Δρ]

Ιατρός, ΩΡΛ, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ΩΡΛ Αλλεργία. Φλάμπουρο Λουτρακίου Κορινθίας, 2744023768, τηλ. 6944280764, mail:pharmage@otenet.gr, http://www.gelis.gr

Καρακώστας Ευθύμιος

Διευθυντής ΩΡΛ Κλινικής Βενιζλείου Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης

Μητρούσιας Νικόλαος

Ωτορινολαρυγγολόγος, Λάρισα

Μπαλαφούτης Κωνσταντίνος

Ωτορινολαρυγγολόγος, Κιάτο, Κορινθίας

Μπαλώμας Κωνσταντίνος

Ωτορινολαρυγγολόγος, Κόρινθος

Οικονόμου Φαίδρα

Ωτορινολαρυγγολόγος, Αθήνα

Ο δεύτερος μηχανισμός περιλαμβάνει τα ανοσοσυμπλέγματα ή άλλους παράγοντες που ενεργοποιούν τον καταρράκτη του συμπληρώματος με επακόλουθο το σχηματισμό αναφυλατοξινών (π.χ. τα στοιχεία του συμπληρώματος C3a και C5a) που μπορούν να πυροδοτήσουν αμέσως την απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών από τα μαστοκύτταρα και τα βασεόφιλα. Η πρόκληση αναφυλαξίας από ανθρώπινες πρωτεΐνες (ή γάμμα σφαιρί-νες ή άλλα παράγωγα του αίματος) και κατά την αιμοκάθαρση (επαφή του αίματος με ορισμένες μεμβράνες της κάθαρσης) αποτελούν παραδείγματα αναφυλαξίας με τον πιο πάνω μηχανισμό.

Ο τρίτος μηχανισμός περιλαμβάνει τη φαρμακευτική απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών, π.χ. ορισμένα υπέρτονα διαλύματα (μαννιτόλη, σκιαγραφικές ουσίες), διάφορα φάρμακα (οπιούχα, κουράριο, d-του-βοκουραρίνη, βανκομυκίνη), άλλες ουσίες (π.χ. δεξτράνη, φλουορεσκεΐνη της αγγειογραφίας).

Οι αντιδράσεις που γίνονται με τη μεσολάβηση IgE μετά τη σύνδεσή τους με συμπλέγματα απτίνης - πρωτεΐνης περιλαμβάνουν τα αντιβιοτικά (πενικιλλίνες, κεφαλοσπορίνες, σουλφοναμίδες), απολυμαντικά (οξείδιο του αιθυλενίου).

Ο δεύτερος μηχανισμός περιλαμβάνει τα ανοσοσυμπλέγματα ή άλλους παράγοντες που ενεργοποιούν τον καταρράκτη του συμπληρώματος με επακόλουθο το σχηματισμό αναφυλατοξινών (π.χ. τα στοιχεία του συμπληρώματος C3a και C5a) που μπορούν να πυροδοτήσουν αμέσως την απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών από τα μαστοκύτταρα και τα βασεόφιλα.

Η πρόκληση αναφυλαξίας από ανθρώπινες πρωτεΐνες (ή γάμμα σφαιρίνες ή άλλα παράγωγα του αίματος) και κατά την αιμοκάθαρση (επαφή του αίματος με ορισμένες μεμβράνες της κάθαρσης) αποτελούν παραδείγματα αναφυλαξίας με τον πιο πάνω μηχανισμό.

Ο τρίτος μηχανισμός περιλαμβάνει τη φαρμακευτική απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών, π.χ. ορισμένα υπέρτονα διαλύματα μαννιτόλη, σκιαγραφικές ουσίες), διάφορα φάρμακα (οπιούχα, κουράριο, d-τουβοκουραρίνη, βανκομυκίνη), άλλες ουσίες (π.χ. δεξτράνη, φλουορεσκεΐνη της αγγειογραφίας).

ροπίνη, βασσοπρεσίνη, πρωτεΐνες του ορού και του σπέρματος, διάφορα αλλεργιογόνα, όπως το ελαστικό, πρωταμίνη κ.ά).

Ο τρίτος μηχανισμός περιλαμβάνει τη φαρμακευτική απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών, π.χ. ορισμένα υπέρτονα διαλύματα μαννιτόλη, σκιαγραφικές ουσίες), διάφορα φάρμακα (οπιούχα, κουράριο, d-τουβοκουραρίνη, βανκομυκίνη), άλλες ουσίες (π.χ. δεξτράνη, φλουορεσκεΐνη της αγγειογραφίας).

Τέλος, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός αναφυλακτικών αντιδράσεων, των οποίων ο μηχανισμός είναι ελάχιστα κατανοητός, προς το παρόν. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται οι αντιδράσεις μετά από χορήγηση μη στερινοειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (π.χ. ασπιρίνη, ινδομεθακίνη), αναισθητικά (λιδοκαΐνη, θειοπεντάλη), χημικά συντηρητικά (μεταδισουλφίδια, βενζοϊκά), στεροειδή (π.χ. προγεστερόνη, υδροκορτιζόνη), σωματική άσκηση, σωματική άσκηση και λήψη μιας ορισμένης τροφής και η ιδιοπαθής αναφυλαξία. Στην Εικ. 2 περιγράφονται οι μηχανισμοί της αναφυλαξίας.

Αναφυλαξία με τη συμμετοχή IgE ανοσοσφαιρινών

Στην παθογένεση των συστηματικών αλλεργικών αντιδράσεων Τύπου I κυρίαρχο ρόλο παίζει η μεσολάβηση των ειδικών κυτταροτροπικών IgE αντισωμάτων προς το αλλεργιογόνο. Ένα άτομο, όταν για πρώτη φορά στη ζωή του έλθει σ’ επαφή με κάποιο ένοχο αλλεργιογόνο, π.χ. δηλητήριο υμενοπτέρου (μετά από τσίμπημα), υφίσταται ευαισθητοποίηση.
Τούτο σημαίνει ότι τα Β- λεμφοκύτταρά του με τη βοήθεια των μακροφάγων και των Τ- βοηθητικών λεμφοκυττάρων αναγνωρίζουν τα αλλεργιογόνα, που μπήκαν στην κυκλοφορία.

Τούτο ευνοεί τη διαφοροποίηση των Β- λεμφοκυττάρων προς πλασματοκύτταρα, τα οποία είναι ικανά πλέον να παράγουν IgE αντισώματα κατά του ενόχου αλλεργιογόνου. Ακολούθως τα IgE αντισώματα με τη βοήθεια του τμήματος τους Fc προσκολλώνται σε ειδικούς, για το Fc τμήμα, υποδοχείς των μαστοκυττάρων και των βασεοφίλων και σε μικρότερη έκταση των ηωσινοφίλων, μονοκυττάρων, λεμφοκυττάρων και αιμοπεταλίων. Στα παραπάνω κύτταρα τα IgE παραμένουν καθηλωμένα επί εβδομάδες.

Όμως μπορούν να ανιχνευτούν μικρές συγκεντρώσεις τους και στο αίμα. Μόλις το άτομο έλθει σε μια δεύτερη επαφή με το αντιγόνο, π.χ. ξανατσιμπηθεί από υμενόπτερο, μετά τη δημιουργία των ειδικών IgE αντισωμάτων του, κατά του αλλεργιογόνου του δηλητηρίου του υμενοπτέρου, ακολουθεί συνένωση δύο παρακειμένων ειδικών μορίων IgE, πάνω στο μαστοκύτταρο, με το αλλεργιογόνο.

Το γεγονός αυτό οδηγεί σε τροποποίηση της κυτταρικής μεμβράνης και την απελευθέρωση αραχιδονικού οξέος από τα λιπίδια αυτής, οδηγώντας έτσι στη σύνθεση ισχυρών χημικών μεσολαβητών. Από την άλλη μεριά προκαλείται σύντηξη των κοκκίων των βασεοφίλων με την κυτταρική μεμβράνη, πράγμα που οδηγεί στην απελευθέρωση προσχηματισμένων χημικών μεσολαβητών. Οι σημαντικότεροι χημικοί μεσολαβητές που απελευθερώνονται είναι η ισταμίνη, οι μεταβολίτες του αραχιδονικού οξέος (λευκοτριένια και προσταγλανδίνη) και χημειοτακτικοί παράγοντες. Από τους εκλυόμενους, κατά την αντίδραση χημικούς μεσολαβητές, ο καθένας προκαλεί τα αποτελέσματα, που περιγράφονται στους Πίνακες 2 και 3.

OΙ πιο συνηθισμένες αιτίες πρόκλησης αναφυλαξίας με τη μεσολάβηση IgE ανοσοσφαιρινών είναι η λήψη ορισμένων φαρμάκων, τροφών και τα τσιμπήματα των υμενοπτέρων.

Τα φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν αναφυλαξία διακρίνονται σ’ αυτά που δρουν ως πλήρη και σ’ αυτά που δρουν ως ατελή αντιγόνα (απτίνες). Τα πλήρη αντιγόνα περιλαμβάνουν συνήθως μια ξένη πρωτεΐνη φορέα. Ο ετερόλογος ορός, ACTH, ινσουλίνη, στρεπτοκινάση και το σπερματικό υγρό είναι πλήρη αντιγόνα και είναι γνωστοί αναφυλαξιογόνοι παράγοντες.

Ο όρος απτίνη σημαίνει ότι μια χημική ένωση δεν είναι αντιγονική από μόνη της, αλλά καθίσταται αντιγονική, αφού η ίδια ή ένας από τους μεταβολίτες της σχηματίζει ένα σταθερό δεσμό με μια πρωτεΐνη τουξενιστού (πρωτεΐνη φορέας). Σ’ αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται μικρότερα μόρια, όπως τα της πενικιλλίνης. OΙ κυριότερες αιτίες που προκαλούν αναφυλαξία με τη μεσολάβηση των IgE περιλαμβάνονται στον Πίνακα 4.

Συνέχεια στο Μέρος Γ΄