. Allergopedia

Αλλεργιογόνος Χλωρίδα του νομού Κομοτηνής: Κνίδη (κοινώς Τσουκνίδα)

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
Αλεξάνδρου Κατερίνα, MD, MSc. Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος, Νικολάου Ζωίδη 20,Κομοτηνή 2531024363
Γκέλης Ν. Δημήτριος [Δρ]
Ιατρός, ΩΡΛ, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ΩΡΛ Αλλεργία. Φλάμπουρο Λουτρακίου Κορινθίας, 2744023768, τηλ. 6944280764, mail:pharmage@otenet.gr, http://www.gelis.gr
Γκόλας Ευάγγελος
Ωτορινολαρυγγολόγος, Ιωάννινα, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας ΩΡΛ Αλλεργίας, Ανοσολογίας και Ρογχοπαθειών, Καλιάφα 1, Ιωάννινα 453 32, 2651 049006, .(JavaScript must be enabled to view this email address) http://www.egolas.gr
Πάγκαλος Άρης
Ωτορινολαρυγγολόγος, Άγιος Νικόλαος, Λασιθίου, Κρήτης, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογικής Αλλεργίας, Ανοσολογίας και και Ρογχοπαθειών, Ηρ. Πολυτεχνείου 8, Αγ. Νικόλαος 721 00 2841 089100, 6976766226

Η Τσουκνίδα  (Κνίδη, Urtica dioica L , Αγγλ.Nettle,   Stinging Nettle, American Stinging Nettle, European Stinging Nettle, Hoary Nettle, Hairy Nettle ) είναι  ένα γνωστό φαρμακευτικό φυτό της οικογένειας των Κνιδωδών  (Urticaceae) που χρησιμοποιείται παραδοσιακά παγκοσμίως στη συμπληρωματική   και την εναλλακτική ιατρική  [1].
Η τσουκνίδα υπήρξε ιθαγενές φυτό της  Ευρασίας και εξαπλώθηκε  ευρέως σε όλες τις εύκρατες περιοχές της Γης, συμπεριλαμβανομένων και των χωρών της Μεσογείου [2].
Υπάρχουν περί τα 30 είδη τσουκνίδας, που απαντώνται σε όλη την Ευρώπη, τη Δυτική Ασία και τη Βόρεια Αφρική και έχει εισαχθεί στη δυτική Βόρεια Αμερική, την Αυστραλία και σε περιοχές της Νότιας Αμερικής.

Είδη τσουκνίδας της Ελληνικής χλωρίδας είναι :
Α. Κνίδη η δίοικος (Urtica dioica). Eίδος πολυετές, που απαντάται σε ορεινές περιοχές.
B. Κνίδη η καυστηρά (Urtica urens),. Είδος ευήσιο.
Γ. Κνίδη η μεμβρανώδης  (Urtica membranacea). Eίναι ετήσιο είδος
Δ. Κνίδη η σφαιριδιόκαρπος (Urtica pilulifera). Είναι ετήσιο φυτό, πολύ διαδεδομένο σε όλη την Ελλάδα. Θεωρείται το καυστικότερο είδος των Ευρωπαϊκών ειδών τσουκνίδας [3].

Εικ. 1. Κνίδη (Τσουκνίδα) η σφαιριδιόκαρπος

Όλα τα είδη της Τσουκνίδας είναι ζιζάνια, που απαντώνται συνήθως σε κήπους, τάφρους, στα πρανή δρόμων και στους καλλιεργούμενους και νοτερούς αγρούς.

Η τσουκνίδα είναι πολύ διαδεομένο ζιζάνιο και στο νομό Κομοτηνής και έχει αποδειχτεί πλέον η αλλεργιογονικότητα των γυρεοκόκκων ή των φύλλων της.

Η τσουκνίδα είναι ένα ταχέως αναπτυσσόμενο πολυετές ή ετήσιο φυτό (ζιζάνιο), του οποίου το πλάτος φθάνει το  1,2 μ. και το ύψος το 1 μ.

Aναπτύσσεται σε  ένα μεγάλο κύριο στέλεχος με φύλλα σε αντίθετα ζεύγη. Τα φύλλα παράγονται από Μάρτιο έως Νοέμβριο και  είναι μεγάλα, σκούρα πράσινα, τριγωνικά, οδοντωτά στην περιφέρεια.
Τα κλαδιά και τα   φύλλα της τσουκνίδας, φέρουν λεπτές, τρίχες, που μοιάζουν με βελόνες, καθώς έχουν αυλό  και καταλήγουν σε  οξύ άκρο (τριχώμια, trichomes).

Οι τρίχες είναι εύκαμπτες και εύθραυστες  και περιέχουν   ισταμίνη, σεροτονίνη,  ακετυλχολίνη, που είναι νευρομεταβιβαστές και  φορμικό οξύ, ταρταρικό οξύ, οξαλικό οξύ [4, 5]. 

Αν από απροσεξία ακουμπήσει ή συλλάβει κανείς τα φύλλα ή τους κλαδίσκους  της τσουκνίδας, οι τρίχες καρφώνονται εύκολα στην επιδερμίδα, διότι  το τοίχωμά τους είναι σκληρό, διότι  περιέχει πυρίτιο.  Όσο περισσότερο κάμπτεται η τρίχα στη βάση της, τόσο περισσότερο δηλητήριο εκτοξεύει κάτω από την επιδερμίδα, όπου και δρά. Βλέπε βίντεο,  προκαλώντας  έντονη δερματική αντίδραση ( έντονο  κνησμό, ερύθημα, πομφό  και πόνο).

Αρχικά πίστευαν ότι τον πόνο τον προκαλεί το φορμικό οξύ. Επειδή όμως αυτό υπάρχει σε πολύ μικρή ποσότητα, ο πόνος και η φλεγμονή (ερυθρότητα, κνησμός, πομφός) αποδίδονται στην ισταμίνη, σεροτονίνη και ακετυλχολίνη.

Σε μερικά είδη τσουκνίδας το ταρταρικό οξύ και το οξαλικό οξύ ευθύνονται για την παρατεταμένη διάρκεια του πόνου [6].

Τα κοκκινωπά-καφέ έως πρασινωπά άσπρα άνθη της τσουκνίδας δεν έχουν πέταλα, βρίσκονται σε συστάδες που κρέμονται στη διασταύρωση των μίσχων και των φύλλων και είναι διοικα, δηλαδή  τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη βρίσκονται σε διαφορετικά φυτά του ίδιου είδους..

Τα περισσότερα είδη τσουκνίδας ανθίζουν από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο. Ο μηχανισμός εκτόξευσης της γύρης είναι εντυπωσιακός,  καθώς η τσουκνίδα είναι ανεμόφιλο φυτό (Βλέπε Video). https://www.youtube.com/watch?v=8X4nNHO0fMs

Η τσουκνίδα βρίσκεται σε ανοιχτούς χώρους και λιβάδια, κοντά σε κτίρια, και ειδικά σε εδάφη πλούσια σε νιτρικά άλατα. Χρησιμοποιείται και στην ανθρώπινη διατροφή (σαλάτες, πίτες, σούπες, τσάι) στην παρασκευή χρωστικών ουσιών,  ως μέσο πήξης, και σε φυτικά φάρμακα [7, 8].

Φαρμακευτικές ιδιότητες της τσουκνίδας
Tα εκχυλίσματα φύλλων τσουκνίδας μπορεί να βοηθήσουν στην καταστολή φλεγμονωδών καταστάσεων, περιλαμβανομένης και της οστεοαρθρίτιδας του γόνατος και του ισχίου [9].

Τα εκχυλίσματα των φύλλων της τσουκνίδας χρησιμοποιούνται ως αντιφλεγμονώδη φάρμακα στη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Μέρος του αντιφλεγμονώδους αποτελέσματος του εκχυλίσματος  μπορεί να αποδοθεί στο ανασταλτικό αποτέλεσμα της τσουκνίδας στην ενεργοποίηση του  NF‐κB [10].

Η τσουκνίδα μπορεί να βελτιώσει τα  συμπτώματα της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη [11].

Τα εκχυλίσματα τσουκνίδας μπορεί να ανακουφίσουν τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας [12].

Τα εκχυλίσματα τσουκνίδας μπορεί να μειώσουν την αρτηριακή πίεση στα υπερτασικά άτομα, προκαλώντας χαλάρωση των αιμοφόρων αγγείων και μειώνοντας την ένταση των συστολών του μυοκαρδίου [13].

Το εκχύλισμα φύλλων τσουκνίδας  ελαττώνουν τα επίπεδα του σακχάρου σε πάσχοντες από προχωρημένο διαβήτη τύπου 2 [14].

Τα εκχυλίσματα τσουκνίδας, μέσω των βιοδραστικών φυσικών συστατικών τους, περιλαμβανομένων και των πολυφαινολών της τσουκνίδας, ασκουν αντιοξειδωτικά,  αντιμεταλλαξιογόνα και αντιπολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, όπως αυτό έχει αποδειχτεί εργαστηριακά και σε πειραματόζωα. Το εκχύλισμα τσοπυκνίδας ασκεί αντιπολλαπλασιαστό αποτέλεσμα στα ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα του προστάτη [15]..

H αλλεριογιογονικότητα της τσουκνίδας
Στην οικογένεια των Κνιδωδών (Urticaceae) ανήκουν φυτά σημαντικής αλλεργιογονικής σημασίας, όπως το περδικάκι ή Ελξίνη (διάφορα είδη) και η Κνίδη κοινώς τσουκνίδα [Urtica dioica. (H λέξη  urtica έχει ρίζα το Λατινικό ρήμα uro, που σημαίνει καίω κάτι)]

Μέθοδοι απόδειξης της αλλεργιογονικότητας της τσουκνίδας
Η αλλεργική αντίδραση προς το αλλεργιογόνο εκχύλισμα γυρεοκόκκων τσουκνίδας έχει αποδειχτεί με ενδοεπιδερμικές δοκιμασίες νυγμού (skin prick test), εργαστηριακές ανοσοαντιδράσεις, δοκιμασίες πρόκλησης ρινιτικών συμπτωμάτων  και με τη δοκιμασία ενεργοποίησης βασεοφίλων.

Ο χαρακτηρισμός των ειδικών ΙgE αντισωμάτων προς τα αλλεργιογόνα της τσουκνίδας  έχει γίνει με αλλεργομική ανάλυση (IgE ανοσοπρωτεωμική ανάλυση) συνδυάζοντας την μόνο- και δισδιάστατη ηλεκτροφόρηση, τα  IgE ανοσοαποτυπώματα  εκχυλίσματος γυρεοκόκκων τσουκνίδας, εντοπισμό των αλλεργιογόνων με φασματομετρία μάζας αλλεργιογόνων και μελέτη των ψηφιακών βάσεων δεδομένων [16].

Η πρόκληση συμπτωμάτων αλλεργικής ρινίτιδας από αλλεργιογόνα γυρεοκόκκων τσουκνίδας έχει αποδειχτεί με βιολογικές και ανοσοχημικές αναλύσεις.
Η αλλεργιογονική  ανάλυση του εκχυλίσματος γύρης τσουκνίδας επέτρεψε τον χαρακτηρισμό 4 βασικών πρωτεϊνών αλλεργιογόνων. ήτοι:

1. Μια πρωτεΐνη που μοιάζει με την θαυματίνη (οσμωτίνη) με σχετική μοριακή μάζα 27 έως 29 kDa.

2. Μια πηκτινεστεράση (σχετική μοριακή μάζα, 40 kDa) και 2 άλλες βασικές πρωτεΐνες με σχετικές μοριακές μάζες 14 έως 16 kDa και 43 kDa [16].

Δεν υπάρχει ή υπάρχει μια πολύ ασθενής σχέση αλλεργιογονικότητας μεταξύ των της γύρης της τσουκνίδας και της Ελξίνης (περδικάκι).

Υπάρχει εκτεταμένη διασταυρουμένη αντιδραστικότητα μεταξύ των διαφόρων ειδών τσουκνίδας, καθώς επίσης, μέχρις ενός ορισμένου βαθμού μεταξύ των φυτών που ανήκουν στα κνιδώδη (Urticaceae), π.χ. το περδικάκι ( Parietaria judaica και  Parietaria officinalis) [17].

Με ανοσοκυτταροχημικές μεθόδους έχει επιβεβαιωθεί η απουσία διασταυρουμένης αντιδραστικότητας μεταξύ του Περδικακιού και της Τσουκνίδας [16, 18, 19].
Η έκθεση λοιπόν στη γύρη της τσουκνίδας μπορεί να ευθύνεται για την πρόκληση συμπτωμάτων αλλεργικής ρινίτιδας που οφείλονται στα αλλεργιογόνα των γυρεοκόκκων της [20].

Η κνίδη ή τσουκνίδα ( Urtica dioica) είναι μια κοινή αιτία κνίδωσης εξ επαφής παγκοσμίως. Ωστόσο, η κλινική της σημασία για την αλλεργική ρινίτιδα και την ανοσοθεραπεία με εκχυλίσματα αλλεργιογόνων της  δεν έχει εδραιωθεί όσο χρειάζεται.

Όμως, εφόσον έχει αποδειχτεί με τις ενδοδερμικές δοκιμασίες νυγμού (skin prick testing)   ότι τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας ενός ατόμου οφείλονται σε ευαισθησία προς τα αλλεργιογόνα της τσουκνίδας, αυτά μπορεί να εξαφανιστούν ή να περιοριστούν σημαντικά με υπογλώσσια ανοσοθεραπεία, χρησιμοποιώντας εκχυλίσματα που περιέχουν τα δραστικά αλλεργιογόνα της τσουκνίδας, όπως τα ALLERGOVAC SUBLINGUALE.
Η εργαστηριακή απόδειξη ευαισθησίας στο αλλεργιογόνο της τσουκνίδας (π.χ με τη δοκιμασία RAST)  φέρει τον κωδικό  w20.

Τόσο στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδος, όπου έχουν ερευνηθεί ασθενείς με ενδοεπιδερμικές δοκιμασίες νυγμού, όσο και σε ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα στην περιοχή του νομού Κομοτηνής έχουν βρεθεί ευαίσθητα άτομα προς το αλλεργιογόνο της τσουκνίδας και έχουν προβεί και σε επιτυχή απευαισθητοποίηση.

Η ευαισθησία στην τσουκνίδα συνήθως μπορεί να συνυπάρχει και με ευαισθησίες και σε άλλα αεροαλλεργιογόνα.

Γεγονός παραμένει ότι η απευαισθητοποίηση αυτών των ασθενών με υπογλώσσιες σταγόνες εκχυλίσματος τσουκνίδας έχει αποδειχτεί επιτυχής εξαφανίζοντας ή ελαχιστοποιώντας τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1.Thornhill SM, Kelly AM. Natural treatment of perennial allergic rhinitis. Altern. Med. Rev. 2000;5:448–54.[PubMed]
2. Whitney PJ, Gibbs G. The common stinging nettle: resource or risk? Biologist. 2006;53:178–182.[Google Scholar]
3. [Π. Γ. ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ.ΛΕΞΙΚΟΝ ΦΥΤΟΛΟΓΙΚΟΝ. Αθήνα 1914]
4. Yurisson, E. E., Yurisson, S. M. (1966) Aptechn. Delo. 15(4), 36—39.
5.Matai, C. K., et al., (1979) Toxicon 18, 225—229.
6. Bryan E Anderson 1, Christopher J Miller, David R Adams Stinging Nettle Dermatitis .Am J Contact Dermat.  2003 Mar;14(1):44-6.  doi: 10.2310/6620.2003.38719.
7.Marty AT. The Complete German Commission E Monographs: Therapeutic Guide to Herbal Medicines.JAMA. 1999;281:1852–1853. [Google Scholar]
8. Alexander J Cummings 1, Michael Olsen Mechanism of Action of Stinging Nettles. Wilderness Environ Med. . 2011 Jun;22(2):136-9.  doi: 10.1016/j.wem.2011.01.001. Epub 2011 Jan 6.
9.Alain Jacquet  1 , Pierre-Olivier Girodet, Antoine Pariente, Karelle Forest, Laurent Mallet, Nicholas Moore Phytalgic, a Food Supplement, vs Placebo in Patients With Osteoarthritis of the Knee or Hip: A Randomised Double-Blind Placebo-Controlled Clinical Trial. Arthritis Res Ther . 2009;11(6):R192. doi: 10.1186/ar2891. Epub 2009 Dec 16.
10.Kristina Riehemann , Bert Behnke , Klaus Schulze-Osthoff Plant Extracts From Stinging Nettle (Urtica Dioica), an Antirheumatic Remedy, Inhibit the Proinflammatory Transcription Factor NF-kappaB. FEBS Lett. . 1999 Jan 8;442(1):89-94.  doi: 10.1016/s0014-5793(98)01622-6.
11.Mohammad Reza Safarinejad. Urtica Dioica for Treatment of Benign Prostatic Hyperplasia: A Prospective, Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Crossover Study. J Herb Pharmacother . 2005;5(4):1-11.
12.Bill Roschek Jr  1 , Ryan C Fink, Matthew McMichael, Randall S Alberte Nettle Extract (Urtica Dioica) Affects Key Receptors and Enzymes Associated With Allergic Rhini. Phytother Res  . 2009 Jul;23(7):920-6. doi: 10.1002/ptr.2763
13.Rahila Qayyum  1 , Hafiz Misbah-Ud-Din Qamar  1 , Shamim Khan  1 , Umme Salma  1 , Taous Khan  1 , Abdul Jabbar Shah  2 Mechanisms Underlying the Antihypertensive Properties of Urtica Dioica. J Transl Med . 2016 Sep 1;14(1):254. doi: 10.1186/s12967-016-1017-3.
14.Saeed Kianbakht  1 , Farahnaz Khalighi-Sigaroodi, Fataneh Hashem Dabaghian . Improved Glycemic Control in Patients With Advanced Type 2 Diabetes Mellitus Taking Urtica Dioica Leaf Extract: A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Clinical Trial Clin Lab. . 2013;59(9-10):1071-6.doi: 10.7754/clin.lab.2012.121019.
15.Sabrina Esposito 1, Alessandro Bianco 2, Rosita Russo 2, Antimo Di Maro 2, Carla Isernia 2, Paolo Vincenzo Pedone 2 Therapeutic Perspectives of Molecules From Urtica dioica Extracts for Cancer Treatment Molecules . 2019 Jul 29;24(15):2753.  doi: 10.3390/molecules24152753.
16. Ana María Vega-Maray 1, Delia Fernández-González, Rosa Valencia-Barrera, María Suárez-Cervera. Allergenic Proteins in Urtica Dioica, a Member of the Urticaceae Allergenic Family . Ann Allergy Asthma Immunol. . 2006 Sep;97(3):343-9.  doi: 10.1016/S1081-1206(10)60799-5.
17. Yman L. Botanical relations and immunological cross-reactions in pollen allergy. 2nd ed. Pharmacia Diagnostics AB. Uppsala. Sweden. 1982: ISBN 91-970475-09.
18.Bousquet J, Hewitt B, Guerin B, Dhivert H, Michel FB. Allergy in the Mediterranean area. II: Cross-allergenicity among Urticaceae pollens (Parietaria and Urtica). Clin Allergy 1986;16(1):57-64.
19.Corbi AL, Cortes C, Bousquet J, Basomba A, Cistero A, Garcia-Selles J, d'Amato G, Carreira J. Allergenic cross-reactivity among pollens of Urticaceae. Int Arch Allergy Appl Immunol 1985;77(4):377-83.
20.Angelica Tiotiu , Andrea Brazdova , Cyril Longé , Patrice Gallet , Martine Morisset , Virginie Leduc , Christiane Hilger , Cédric Broussard , Rémy Couderc , Jean-Pierre Sutra , Hélène Sénéchal , Pascal Poncet  Urtica Dioica Pollen Allergy: Clinical, Biological, and Allergomics Analysis. Ann Allergy Asthma Immunol. . 2016 Nov;117(5):527-534.doi: 10.1016/j.anai.2016.09.426. Epub 2016 Oct 24.

Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή και χρήση του στο διαδίκτυο ή οποιοδήποτε άλλο έντυπο μέσο, εκτός και αν ζητηθεί έγγραφη άδεια από τον ιδιοκτήτη της παρούσας ιστοσελίδας.