Αλλεργιογόνος χλωρίδα του νομού Έβρου: Η αλλεργιογονικότητα του Πλατάνου©

Κατωτομιχελάκης Μιχαήλ MD, MSc, PhD

Αναπληρωτής Καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας Ιατρικής Σχολής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, Διευθυντής της ΩΡΛ Κλινικής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης

Γκέλης Ν. Δημήτριος [Δρ]

Ιατρός, ΩΡΛ, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ΩΡΛ Αλλεργία. Φλάμπουρο Λουτρακίου Κορινθίας, 2744023768, τηλ. 6944280764, mail:pharmage@otenet.gr, http://www.gelis.gr

ΚΑΤΣΙΜΠΡΗΣ ΠΕΤΡΟΣ

Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος (MD. ORL, Msc, c PhD), Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

Αλεξάνδρου Κατερίνα, MD, MSc. Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος, Νικολάου Ζωίδη 20,Κομοτηνή 2531024363

ΠΙΤΑΚΟΥΔΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

Ιατρός, ειδικευόμενος ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΟΣ, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, Έβρος

Ο Πλάτανος ή η Πλάτανος ή το Πλατάνι ανήκει στην οικογένεια των  Πλατανωδών (Platanaceae). Τα Πλατανώδη ανήκουν στην Τάξη των δικοτυλήδονων, η οποία περιλαμβάνει  δένδρα, μεγάλα δασικά, κοσμητικά, αιωνόβια, φυλλοβόλα, που διαφέρουν λίγο μεταξύ τους και  ανεμόφιλα ή ανεμόγαμα, που ανθίζουν το θέρος [1].

Τα πλατανώδη παράγουν άφθονη γύρη. To γεγονός ότι τα Πλατανώδη είναι ανεμόφιλα ή ανεμόγαμα δένδρα, τα καθιστά και αλλεργιογόνα. Οι γυρεόκοκκοι έχουν διάμετρο περί τα 20 μ και είναι κλινικού αλλεργιογονικού ενδιαφέροντος. 

Οι γυρεόκοκκοι των πλατανωδών μπορεί να ευαισθητοποιήσουν τα προδιατεθειμένα άτομα και να τους προκαλέσουν, την εποχή της ανθοφορίας, αλλεργικά συμπτώματα από το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα.

Στα πλατανώδη περιλαμβάνεται το γένος του Πλατάνου και στα πιο συνηθισμένα είδη του περιλαμβάνονται:
Πλάτανος η ανατολική [Platanus orientalis (Αγγλ. Plane tree ή Sycamore, Γερ. Platane, Γαλ. Platane, Ιταλ. Platano]
Πλάτανος η δυτική (P. occidentalis).
Πλάτανος η σφενδαμνόφυλλος  (P. Acerifolia)

Πλάτανος ο ανατολικός (platanus orientalis)

Ο Ανατολικός Πλάτανος ( Platanus orientalis) είναι μια σημαντική πηγή αερογενών αλλεργιογόνων στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης και της Νότιας Ασίας [2].

 Πρόκειται για τον κοινό πλάτανο που είναι διαδεδομένος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Φτάνει σε ύψος, που μπορεί να ξεπεράσει τα 30 μέτρα και έχει ευθυτενή, κυλινδρικό κορμό με φλοιό που αποσπάται εύκολα σε μικρά, καστανέρυθρα «λέπια» (δημιουργεί  ιδιαίτερα ανάγλυφα σχέδια πάνω στον κορμό του δένδρου).

Έχει έντονα, έλλοβα φύλλα, κατά το πλείστον τρίλοβα, ενώ οι καρποί του σχηματίζονται ανά 3-4 πάνω στον ίδιο ποδίσκο.
Μια από τις γνωστές ποικιλίες του είδους αυτού είναι η «Digitata» που κατάγεται από την Κύπρο και έχει έντονα έλλοβα πολύ μακριά και λεπτά φύλλα [1].

Το πλατανόδασος της Σαμοθράκης

Μικρός καταρράκτης στο πλατανόδασος της Σαμοθράκης

Το πλατανόδασος της Σαμοθράκης, όπως φαίνεται στη βόρεια ακτή του νησιού

                                                                  Η Πλάτανος η ανατολική είναι ευρέως διαδεδομένο δένδρο στην Ευρώπη, καθώς χρησιμοποιείται για τη δημιουργία δενδροστοιχιών.

Απαντάται σε όλη την Ελληνική επικράτεια κυρίως σε περιοχές που υπάρχουν πηγές, στις όχθες ποταμών και χειμάρρων και γενικότερα οπουδήποτε υπάρχει τρεχούμενο ή υπόγειο νερό.

Στο νομό Έβρου υπάρχουν περιοχές που αφθονούν τα Πλατάνια, τόσο στα πεζοδρόμια  της Αλεξανδρούπολης και των άλλων πόλεων, όσο και στις όχθες του ποταμού Εύρου.

Στη νήσο Σαμοθράκη υπάρχει το μοναδικό τουλάχιστον για τον Ελλαδικό χώρο «Πλατανόδασος» στην Βόρεια περιοχή του νησιού.                                                                                                                                                                                                                  

Η απόσπαση  των τμημάτων του φλοιού του πλατάνου λέγεται αποδερμάτωση. Γίνεται  κάθε χρόνο  και αυτό προφυλάσσει το δένδρο από τις προσβολές ξυλοφάγων εντόμων.
Στα νεαρά δένδρα η αποδερμάτωση του φλοιού γίνεται  εύκολα, διότι στο εσωτερικό του κορμού του δένδρου υπάρχουν μεγάλες ποσότητες νερού. Τα ηλικιωμένα δένδρα αποφλοιώνονται δύσκολα, διότι έχει περιοριστεί το νερό στο εσωτερικό του φλοιού με αποτέλεσμα το δένδρο να γίνεται εύθραυστο.

Τα φύλλα του δένδρου είναι  έλλοβα  και οι καρποί του σχηματίζονται ανα 3-4 πάνω στον ίδιο ποδίσκο. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη ο καρπός (τα   ‘‘σφαίρια’’)  και τα τρυφερά φύλλα της Πλατάνου έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες [1].

Η πλάτανος παράγει  ταυτόχρονα αρσενικά και θηλυκά άνθη (μόνοικο φυτό).
Ανάλογα με τον αριθμό των  ανθέων που εμφανίζονται στην ταξιανθία του δένδρου χαρακτηρίζεται και το είδος του.
Τα αρσενικά άνθη φέρουν από 3 έως 8 στήμονες, ενώ τα θηλυκά διαθέτουν από 3 έως 7 υπέρους.

Η επικονίαση του Πλατάνου γίνεται με τη βοήθεια του ανέμου (ανεμόφιλο ή ανεμόγαμο φυτό). Η απελευθέρωση των γυρεοκόκκων επιτυγχάνεται με την πτώση των πετάλων των αρσενικών ανθέων.
Αφού γίνει η γονιμοποίηση, ακολουθεί η μετατροπή των θηλυκών ανθέων σε αχαίνια,  τα οποία  σχηματίζουν  τον σφαιρικό καρπό (‘‘σφαίρια’’) [1].

Συνήθως ο πυρήνας ενός  σφαιρίου έχει διάμετρο 1 cm. Όταν όμως ξεφλουδιστεί η διάμετρός του φτάνει το 1 mm  και είναι διακριτός με γυμνό μάτι.
Η διάμετρος του καρπού φτάνει τα  2,5 έως 4 cm και  περιέχει αρκετές εκατοντάδες αχαίνια, καθένα από τα οποία είναι κωνικό και βρίσκεται στην επιφάνεια του καρπού.

Σε κάθε αχαίνιο υπάρχουν πολλές λεπτές ίνες με κιτρινοπράσινο χρώμα. Αυτές οι ίνες βοηθούν τον καρπό να μεταφέρεται μακριά από το δέντρο, όπως συμβαίνει και στην πικραλίδα.

Ο πλάτανος ανθίζει την άνοιξη (Απρίλιο-Μάϊο).Τα άνθη του πλατάνου είναι διακρίνονται σε  αρσενικά, που έχουν κιτρινωπές άκρες, ενώ τα θηλυκά είναι κοκκινωπά.

Μόλις τα άνθη του Πλατάνου ωριμάσουν, μετατρέπονται σε σφαιρικούς καρπούς (‘‘σφαίρια’’) και 3 έως 7 τριχωτά σέπαλα μεταφέρονται στη βάση τους.

Οι καρποί (‘‘σφαίρια’’) είναι σφαιρικοί, αρχικά πράσινοι, αλλά αργότερα κοκκινωποί και αυτοί, παραμένουν κρεμασμένοι στα κλαδιά για μεγάλη διάρκεια ακόμα και το χειμώνα.

Οι πλάτανοι επειδή είναι ανεμόφιλα δένδρα και παράγουν άφθονη γύρη, θεωρούνται για μερικές περιοχές ως δένδρα σημαντικής κλινικής αλλεργιογονικής σημασίας. Στις περιοχές αυτές περιλαμβάνεται και ο νομός Έβρου.

Σε μελέτη που διεξήχθη στην Πανεπιστημιακή ΩΡΛ Κλινική του ΔΠΘ [2, 3], η οποία αφορά τον αλλεργιολογικό χάρτη της περιοχής και την αντιστοίχισή του με κλινικά δεδομένα σε ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα, διαπιστώθηκε ότι η ευαοσθησία  στον πλάτανο είναι υψηλή (7.7%) σε σχέση με ότι παρατηρείται σε άλλες περιοχές (χ,ψ). Μάλιστα η αλλεργιογονική ισχύς του πλατάνου είναι υψηλή (++) [2, 3].

Έχει βρεθεί ότι η γύρη του πλατάνου είναι σημαντικός αιτιολογικός παράγοντας πρόκλησης συμπτωμάτων αλλεργικής ρινίτιδας και αλλεργικού άσθματος των κατοίκων μεγαλουπόλεων, στις οποίες υπάρχουν δενδροστοιχίες πλατάνων [2, 3].
.
Αλεργιογόνα του Πλατάνου

Έχουν εντοπιστεί τρία κύρια αλλεργιογόνα στους γυρεόκοκκους του Σφενδαμνόφυλλου Πλατάνου :

1.Το Pla a 3 που είναι μια μη ειδική πρωτεΐνη μεταφοράς λιπιδίου [4].
Αναφέρεται ότι 45% Ισπανών ασθενών με αλλεργίες προς τη γύρη του Σφενδαμνόφυλλου Πλατάνου είναι ευαίσθητοι στο φυσικό αλλεργιογόνο  Pla a 3 [5].
Το αλλεργιογόνο Pla a 3 είναι ένα μείζων αλλεργιογόνο που ανιχνεύεται στα εκχυλίσματα γυρεοκόκκων αυτού του Πλατάνου. Έχει βρεθεί εργαστηριακά  ότι το αλλεργιογόνο  Pla a 3 έχει την ικανότητα να συνδέεται με το αντίσωμα IgE στο ορό αλλεργικών ασθενών  προς τον πλάτανο τον σφενδαμνόφυλλο [6].

2. Το Pla a 2 είναι μια γλυκοπρωτεΐνη των  43-kDa με δραστηριότητα πολυγαλακτουρονάσης και σχετίζεται με αλλεργικές αντιδράσεις που οφείλονται του 84% του παγκόσμιου πληθυσμού με αλλεργία προς τα πλατανώδη [5, 7].

3. Το Pla a 1 μια μη γλυκοζυλιωμένηis πρωτεΐνη των  18-kDa με μια ομολογία ακολουθίας προς τις πρωτεΐνες που αναστέλλουν ιμβερτάση [8, 9, 10].
και τις πρωτεΐνες που αναστέλλουν τη μεθυλεστεράση της πεκτίνης [8]

Αναφέρεται ότι το  84% των ασθενών  των πόλεων της  Δυτικής Ευρώπης με αλλεργίες προς τον Πλάτανο  είναι ευαίσθητοι στο  Pla a 1 [11].
Έχει επιτευχθεί η εργαστηριακή παραγωγή των  ειδικών anti Pla a 1 αντισωμάτων  που μπορούν να χρησιμοποιηθούν  στην ταχεία ανίχνευση των  Pla a 1 αλλεργιογόνων και στην Παρασκευή  εμβολίων κατά των αλλεργιογόνων του  Πλάτανου τoυ σφενδαμνόφυλλου [12].

Υπάρχει διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα  μεταξύ των διαφόρων ειδών Πλατάνου

Έχει αποδειχτεί ότι υπάρχει διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα  μεταξύ των διαφόρων ειδών Πλατάνου (Platanus acerifolia και  Platanus occidentalis), όπως  αυτό αποκαλύφθηκε μελετώντας ασθενείς με αποδεδειγμένη κλινικά και εργαστηριακά ευαισθησία στον Ανατολικό Πλάτανο. Το γεγονός αυτό επιτεύχτηκε χρησιμοποιώντας με δοκιμασίες αναστολής ανοσοαποτύπωσης  και αναστολής ELISA.
To μόριο των  28-kDa ήταν το συχνότερα υπάρχον αλλεργιογόνο, που εντοπίστηκε μεταξύ άλλων εννέα πρωτεϊνών, που συνδέονταν με τις IgE ανοσοσφαιρίνες του Ανατολικού Πλατάνου.
Τα IgE αντιδρώντα συστατικά του Ανατολικού Πλατάνου  έδειξαν υψηλότερο επίπεδο διασταυρουμένης αντιδραστικότητας με τη γύρη του Δυτικού Πλατάνου (P. Occidentalis) σε σύγκριση με τη γύρη του σφενδαμνόφυλλου Πλατάνου (P. Acerifolia) [13].

Η επίδραση της ατμοσφαιρικής μόλυνσης στην έκφραση των αλλεργιογόνων του πλατάνου.

Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι και η αλληλεπίδρασή τους  με τα περιβαλλοντογενή αλλεργιογόνα  έχουν θεωρηθεί ως ένας σημαντικός λόγος για τη διαρκώς αυξανόμενη αύξηση των πασχόντων από αλλεργικές νόσους.

Η ηλεκτρονική μικροσκόπηση δειγμάτων γυρεοκόκκων Ανατολικού Πλατάνου περιοχών με και χωρίς περιβαλλοντική ρύπανση ανακάλυψε την παρουσία  πολυάριθμων σωματιδιακών ρύπων  διαμέτρου 150-550 nm  πάνω στην επιφάνεια των γυρεοκόκκων  που συλλέχτηκαν από τις περιοχές με περιβαλλοντική ρύπανση.
Ερευνώντας επίσης με τη μέθοδο του ανοσοαποτυπώματος (immunoblotting) τα αποτελέσματα της δράσης των ατμοσφαιρικών ρύπων  στο RNA αγγελιοφόρο  και την έκφραση πρωτεΐνης στα αλλεργιογόνα των γυρεοκόκκων του πλατάνου  (Pla  a 1, Pla a 2 και  Pla a 3) βρέθηκε ότι:

Τα επίπεδα της πρωτεΐνης και της γονιδιακής έκφρασης  του Pla a 1 και  Pla a 3 ήσαν σχετικά μεγαλύτερα  στα δείγματα των περιοχών με ατμοσφαιρική ρύπανση σε σύγκριση προς τα δείγματα των περιοχών χωρίς ατμοσφαιρική ρύπανση.
Η υψηλή έκφραση αυτών των πρωτεϊνών  μπορεί να οδηγήσει  στην αύξηση της εξάπλωσης των αλλεργικών νόσων [14].

Σχέση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της αλλεργίας στον Πλάτανο

Λόγω της εξαιρετικής αντοχής των δένδρων του πλατάνου, ο Πλάτανος επιλλέγεται ως δένδρο δημιουργίας δενδροστοιχιών των λεωφόρων των πόλεων. Έχει αποδειχτεί ότι οι ατμοσφαιρικοί ρύποι που επικάθηνται στα φύλλα και τα άνθη του πλατάνου ενισχύουν της αλεργιογονικότητα των γυρεοκόκκων του.

Το αλεργιογόνο  Pla a 3 έχει αναπτυχθεί και επιβεβαιωθεί στα αλλεργιογόνα εκχυλίσματα  γυρεοκόκκων πλατάνου με την τεχνική  sandwich ELISA. Έχει βρεθεί ότι υπάρχει ποσοτική διαφορά συγκεντρώσεων του αλλεργιογόνου Pla a 3 στους γυρεοκόκκους που προέρχονται από πλατάνους περιοχών με ατμοσφαιρική ρύπανση σε σύγκριση με πλατάνους χωρίς ατμοσφαιρική ρύπανση.

Τα παραπάνω ευρήματα θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη  δημιουργία πολιτικών που στοχεύουν στον περιορισμό της συγκοινωνιακής ρύπανσης, που θα μπορούσαν να περιορίσουν τις αλλεργικές αντιδράσεις στα ατοπικά άτομα [15].
.
Η ποσότητα των αλλεργιογόνων γυρεοκόκκων του Πλατάνου  στην ατμόσφαιρα εξαρτάται από την εποχικότητα και τη διάρκεια της ανθοφορίας.

Η αλλεργιογόνος δραστηριότητα των γυρεοκόκκων του Πλατάνου είναι εμφανής μόνο κατά τη διάρκεια της εποχής της ανθοφορίας του δένδρου και σχετίζεται με τις ποσότητες των καθημερινών συγκεντρώσεων τους στον ατμοσφαιρικό αέρα (γυρεόκοκκοι/m3) [16].

Στην μελέτη του Πανεπιστημίου Θράκης οι γυρεόκοκκοι του πλατάνου βρέθηκαν να αποτελούν το πέμπτο σε σύνολο 11 ειδών που μετρήθηκαν, με ποσοστά εμφάνισης (5.9% επί του συνόλου των γυρεόκοκκων). Η γυρεοφορία του εκτείνονταν από Μάρτιο (19 Μαρτίου) μέχρι και Απρίλιο (30 Απριλίου), δηλαδή περίπου 2 μήνες. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις εμφανίζονταν τον  Απρίλιο [2, 3].

Διασταυρουμένη αντιδραστικότητα μεταξύ των αλλεργιογόνων της γύρης του πλατάνου και τροφών φυτικής προέλευσης

Αναφέρεται ότι στις Χώρες της Μεσογείου υπάρχουν άτομα, τα οποία πάσχουν σύνδρομο στοματικής αλλεργίας, που σε αρκετές περιπτώσει  εκδηλώνονται τα συμπτώματά του χωρίς να υπάρχει συσχέτιση με αερογενή αλλεργιογόνα.

Παρά ταύτα στην έρευνα που έκανε ο Enrique E και οι συνεργάτες (2002) σε 720 ασθενείς με αλλεργία σε γύρεις (γύρωση) που έπασχαν από εποχιακή ή ολοετήσια αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα ή και τα δύο  βρέθηκε ότι οι 61 από αυτούς τους ασθενείς ήταν ευαισθητοποιημένοι στα αλλεργιογόνα των γυρεοκόκκων του σφενδαμνόφιλου πλατάνου (P. acerifolia ).
Παρατηρήθηκε ότι οι τροφές που συμμετείχαν στην εκδήλωση της συμπτωματολογίας ήταν τα φουντούκια, ροδάκινα, φιστίκια, αραβόσιτος, ρεβίθια και μαρούλι, μπανάνα, σέλινο.
Από αυτή την έρευνα εξάγεται το συμπέρασμα ότι υπάρχει διασταυρουμένη αντιδραστικότητα μεταξύ των αλλεργιογόνων της γύρης του σφενδαμνόφυλλου πλατάνου και τροφών φυτικής προέλευσης. Στους παραπάνω ασθενείς, που ερευνήθηκαν το σύνδρομο της στοματικής αλλεργίας  μπορεί να προκλήθηκαν λόγω  πρωτογενούς ευαισθητοποίησης του αναπνευστικού συστήματος [17, 18].

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Γεννάδιος Π.Γ. Φυτολογικόν Λεξικόν. Αθήναι, 1914
2. Katotomichelakis M, Nikolaidis C, Makris M, et al.. The clinical significance of the pollen calendar of the Western Thrace/northeast Greece region in allergic rhinitis. Int Forum Allergy Rhinol. 2015 Dec;5(12):1156-63.
3. Nikolaidis C, Katotomichelakis M, Nena E, et al.. Seasonal variations of allergenic pollen in a Mediterranean region - Alexandroupolis, north-east Greece. Ann Agric Environ Med. 2015;22(4):685-9.
4.Wangorsch A, Larsson H, Messmer M, García-Moral A, Lauer I, Wolfheimer S, Schülke S, Bartra J, Vieths S, Lidholm J and Scheurer S: Molecular cloning of plane pollen allergen Pla a 3 and its utility as diagnostic marker for peach associated plane pollen allergy. Clin Exp Allergy. 46:764–774. 2016. View Article :Google Scholar : PubMed/NCBI
5.Lauer I, Miguel-Moncin MS, Abel T, Foetisch K, Hartz C, Fortunato D, Cistero-Bahima A, Vieths S and Scheurer S: Identification of a plane pollen lipid transfer protein (Pla a 3) and its immunological relation to the peach lipid-transfer protein, Pru p 3. Clin Exp Allergy. 37:261–269. 2007. View Article : Google Scholar: PubMed/NCBI
6.Ni WW, Wang LB, Zhou YJ, Cao MD, Huang W, Guo M, Ji CM, Sun JL, Wei JF. Expression, purification and epitope analysis of Pla a 3 allergen from Platanus acerifolia pollen. Mol Med Rep. 2017 Sep;16(3):2851-2855. doi: 10.3892/mmr.2017.6867. Epub 2017 Jun 28.
7.Ibarrola I, Arilla MC, Martinez A and Asturias JA: Identification of a polygalacturonase as a major allergen (Pla a 2) from Platanus acerifolia pollen. J Allergy Clin Immunol. 113:1185–1191. 2004. View Article : Google Scholar ubMed/NCBI
8.Asturias JA, Ibarrola I, Eraso E, Arilla MC and Martínez A: The major Platanus acerifolia pollen allergen Pla a 1 has sequence homology to invertase inhibitors. Clin Exp Allergy. 33:978–985. 2003. View Article : Google Scholar : PubMed/NCBI
9.Arilla MC, Ibarrola I, Mir A, Monteseirin J, Conde J, Martínez A and Asturias JA: Development of a sandwich-type ELISA for measuring Pla a 1, the major allergen of Platanus acerifolia pollen. Int Arch Allergy Immunol. 138:127–133. 2005. View Article : Google Scholar : PubMed/NCBI
10.Fernández-González M, Guedes A, Abreu I and Rodríguez-Rajo FJ: Pla a_1 aeroallergen immunodetection related to the airborne Platanus pollen content. Sci Total Environ. 463–464:855–860. 2013. View Article : Google Scholar
11.Fernández-González D, González-Parrado Z, Vega-Maray AM, Valencia-Barrera RM, Camazón-Izquierdo B, De Nuntiis P and Mandrioli P: Platanus pollen allergen, Pla a 1: Quantification in the atmosphere and influence on a sensitizing population. Clin Exp Allergy. 40:1701–1708. 2010. View Article : Google Scholar ubMed/NCBI
12.Ni WW, Huang W, Wu DQ, Zhou YJ, Ji CM, Cao MD, Guo M, Sun JL, Wei JF. Expression and purification of a major allergen, Pla a 1, from Platanus acerifolia pollen and the preparation of its monoclonal antibody. Mol Med Rep. 2017 Sep;16(3):2887-2892. doi: 10.3892/mmr.2017.6899. Epub 2017 Jun 30.
13.Pazouki N, Sankian M, Nejadsattari T, Khavari-Nejad RA, Varasteh AR.
Oriental plane pollen allergy: identification of allergens and cross-reactivity between relevant species. Allergy Asthma Proc. 2008 Nov-Dec;29(6):622-8. doi: 10.2500/aap.2008.29.3178.
14.Sedghy F, Sankian M, Moghadam M, Ghasemi Z, Mahmoudi M, Varasteh AR.
Impact of traffic-related air pollution on the expression of Platanus orientalis pollen allergens. Ιnt J Biometeorol. 2017 Jan;61(1):1-9. doi: 10.1007/s00484-016-1186-z. Epub 2016 Jun 2.
15.Sedghy F, Sankian M, Moghadam M, Varasteh AR. Quantification of Pla or 3, a Platanus orientalis Allergen, Grown under Different Environmental Conditions, by Sandwich ELISA. Rep Biochem Mol Biol. 2016 Oct;5(1):40-45
16.Farnaz Sedghy,1Mojtaba Sankian, Maliheh Moghadam, and Abdol-Reza Varasteh.2
Quantification of Pla or 3, a Platanus orientalis Allergen, Grown under Different Environmental Conditions, by Sandwich ELISA.Rep Biochem Mol Biol. 2016 Oct; 5(1): 40–45.
17.Enrique E, Cisteró-Bahíma A, Bartolomé B, Alonso R, San Miguel-Moncín MM, Bartra J, Martínez A. Platanus acerifolia pollinosis and food allergy. Allergy. 2002 Apr;57(4):351-6.

18.Miralles JC1, Caravaca F, Guillén F, Lombardero M, Negro JM. Cross-reactivity between Platanus pollen and vegetables. Allergy. 2002 Feb;57(2):146-9.